Niebinarny Spis Powszechny 2025 – raport

2025-06-29 | @andrea, @szymon, @tymk

Za nami już piąta edycja Niebinarnego Spisu Powszechnego. Jak co roku, pojawia się parę nowości: przede wszystkim pytania o nacechowanie rodzajowe i odmianę imion.

W tym roku zebrałośmy 1584 odpowiedzi od osób niebinarnych i poszukujących, co jest liczbą mniej imponującą niż w poprzednich latach, ale wciąż wysoką i wystarczającą do wyciągania wniosków z danych. Dziękujemy wszystkim osobom, które wzięły udział w badaniu oraz promowały je w ramach akcji #SpiszSię.

Ponieważ raporty z kolejnych edycji Niebinarnego Spisu Powszechnego stają się coraz bardziej obszerne, postanowiłośmy przygotować także skróconą wersję raportu prezentującą skrót najważniejszych wyników.

---

Demografia

Dane przeanalizowałośmy z podziałem na kilka wybranych podgrup. Chciałośmy sprawdzić, czy wyniki istotnie korelują z: miejscem zamieszkania (w Polsce lub poza Polską), płcią przypisaną przy urodzeniu, a także wiekiem (podzieliłośmy osoby badane na dwie grupy: osoby przed 25. rokiem życie i osoby mające 25 lub więcej lat).

Ponieważ jedynie 68 osób zaznaczyło, że mieszka poza Polską, podchodzimy do tych danych z rezerwą i jesteśmy ostrożne z wyciąganiem z nich wniosków.

Jak w poprzednich latach, podkreślamy, że kryterium podziału ze względu na przypisaną przy urodzeniu to bardzo wrażliwa kwestia (więcej na ten temat we wpisie na blogu: Czy określenia AFAB i AMAB są transfobiczne?). Nie mamy na celu zastępowania starej binarności nowymi słowami; osoby niebinarne są niebinarne bez względu na to, jaką płeć im przypisano! Wierzymy jednak, że mamy dobre powody, by pytać o przypisaną płeć. Pozwala nam to sprawdzić, ile osób niebinarnych używa form zgodnych z tymi, których oczekuje od nich społeczeństwo, ile – form kojarzonych z płcią „przeciwną” do przypisanej, a ile – form niestandardowych. Pytanie o przypisaną płeć było oczywiście nieobowiązkowe. Nie tworzyłośmy osobnej grupy dla osób, które odmówiły odpowiedzi ani (ze względu na zbyt małą liczebność) osób interpłciowych, którym przy urodzeniu otrzymały znacznik płci inny niż K lub M.

Średnia wieku jest podobna we wszystkich edycjach, choć zwraca uwagę, że od 2022 roku stopniowo rośnie. Przypomnijmy, że w poprzednich latach wynosiła odpowiednio: 21,1 (2021); 20,4 (2022), 21,2 (2023) i 23,2 (2024).

Od pierwszej edycji wyniki Spisu wskazują, że to przede wszystkim młode osoby identyfikują się jako niebinarne (przy założeniu, że zebrana przez nas próba jest reprezentatywna, czego nie możemy być pewne). Z pewnością w jakimś stopniu ma na takie wyniki wpływ sama forma badania – jest ono internetowym kwestionariuszem promowanym w mediach społecznościowych. Dodatkowo, dość bezpiecznie jest przyjąć założenie, że to młodym osobom najłatwiej utożsamości się ze stosunkowo nową (zwłaszcza w Polsce) kategorią niebinarności.

Jednocześnie, stopniowy wzrost średniej wieku w kolejnych latach może oznaczać dwie rzeczy (być może mają one miejsce jednocześnie): a) docieramy z grubsza do tej samej grupy osób, a ona po prostu dorasta/starzeje się, b) opisywanie swojego doświadczenia płci przy pomocy pojęcia niebinarności jest coraz częstsze w starszych grupach wiekowych.

Rozkład wieku wśród osób badanych jest podobny do tego w anglojęzycznym badaniu Gender Census.

Wyniki analizowałośmy z podziałem na grupy wiekowe. Oryginalnym pomysłem był podział na osoby przed i po trzydziestce (tak jak w Gender Census), jednak ponieważ osoby przed trzydziestką stanowią aż 85,1% próby, wybrałośmy nieco bardziej zbalansowany podział: na osoby, które mają mniej niż 25 lat (63,51%) i osoby, które mają tyle lat lub więcej (36,49%).

Warta zauważenia jest znacząca różnica w wielkości grup osób, które zadeklarowały, że przypisano im przy urodzeniu płeć żeńską (1194) i męską (339). Ten stan rzeczy utrzymuje się od drugiej edycji badania, w której po raz pierwszy zapytałośmy o AGAB.

Podobnie jak w zeszłorocznych raportach, przywołamy w tym miejscu słowa dr Marty Dory, psychoterapeutki i seksuolożki specjalizującej się w pracy z młodymi osobami trans, która w rozmowie z autorkami reportażu Mów o mnie ono powiedziała: „[w]śród moich pacjentów w grupie wiekowej 13-15 lat przeważają osoby, którym przypisano przy urodzeniu płeć żeńską. Z kolei w grupie 18-35 lat jest odwrotnie” (Skrzydłowska-Kalukin i Sokolińska 2022: 255-256). Jeśli spojrzeć na wyniki Spisu, dostrzeże się podobny trend (choć granica przebiega później): wśród osób przed 21. rokiem życia przeważają osoby AFAB, natomiast wśród tych starszych niż 21 lat – osoby AMAB.

Dr Dora podkreśla też społeczny kontekst takiego stanu rzeczy: osoby postrzegane jako dziewczynki/kobiety mają zwykle większe przyzwolenie na przekraczanie norm płciowych (np. w wyglądzie, zachowaniu), z kolei dla osób postrzeganych jako chłopcy/mężczyźni, wiąże się to z większym ryzykiem wyśmiania, przemocy i odrzucenia. Tę tezę potwierdzają też badania społecznego postrzegania osób niebinarnych przez Polki i Polaków (Hansen i Żółtak 2022; Puchała i Hansen 2025). Biorąc pod uwagę te kwestie i fakt, że pojęcie niebinarności jest wciąż dosyć nowe, można oczekiwać, że większość osób opisujących się jako niebinarne będą stanowić osoby AFAB. Dodatkowo, jak w dwóch poprzednich latach, warto przywołać podsunięte nam przez Paulę Feliksa Olejniczak/a badanie (Smith 2008), które wskazuje, że osoby socjalizowane do roli kobiety z reguły częściej wypełniają kwestionariusze, co może być dodatkowym czynnikiem zwiększającym przewagę osób AFAB w próbie badawczej.

Nazewnictwo

„Rodzaj nijaki” czy „rodzaj neutralny”?

Zapytałośmy osoby badane o preferencje w kwestii nazywania form takich jak „zrobiłom” czy „byłoś”. Jako kolektyw promujemy używanie nazwy „rodzaj neutralny” zamiast „rodzaj nijaki” ze względu na negatywne konotacje „nijakości”. Nasze podejście zdaje się podzielać większość osób badanych – 79,9% wybrało opcję „rodzaj neutralny”, a tylko 30,2% – „rodzaj nijaki”.

Ze względu na pojawiające się w poprzednich latach dopiski o tym, że osoby lubią / używają więcej niż jednej nazwy, w tym roku postanowiłośmy umożliwić zaznaczenie kilku opcji. Niestety oznacza to, że nie możemy bezpośrednio porównywać danych na przestrzeni lat. Niemniej, warto odnotować, że obecne w poprzednich latach trendy zostały zachowane. Najbardziej popularną opcją jest „rodzaj neutralny”. Na drugiem miejscu, ze znacznie niższym wynikiem, znajduje się tradycyjny „rodzaj nijaki”, a dalej dwa częste dopiski, które dodałośmy do kwestionariusza w zeszłym roku: „rodzaj niebinarny” - za tą opcją opowiedziało się 16,6% osób badanych - i „rodzaj łosiowy”, który wybrało 5,6% osób.

8,4% osób podało, że nie ma zdania w kwestii nazewnictwa.

Zmiana formuły pytania na wielokrotny wybór sprawiła, że każda z opcji poza „nie mam zdania” zyskała na popularności w stosunku do lat poprzednich.

8,4% osób nie ma w tej kwestii zdania.

Znacząca przewaga osób, które wolą określenie „rodzaj neutralny”, wskazuje, że ma sens zabieganie o upowszechnienie tej właśnie nazwy. Podobnie jak w poprzednich latach, zwrócimy jednak uwagę także na wady takiego rozwiązania: „rodzaj neutralny” może się mylnie kojarzyć z „określeniami neutralnymi płciowo”, czyli takimi, które na płeć nie wskazują, podczas gdy sam jest formą rodzajową, systemowo równorzędną męskiej i żeńskiej. Jeśli więc korzystamy z nazwy „rodzaj neutralny”, dobrze jest przy pierwszym użyciu zaznaczyć do czego konkretnie się odnosi.

Nazwa „rodzaj niebinarny” może z kolei sugerować, że to forma z automatu przynależna wszystkim osobom niebinarnym, a – jak wiemy - nie każdej osobie niebinarnej odpowiadają formy typu „byłom” czy „byłoś” (i nie ujmuje im to niebinarności!). Najmniej problematyczny wydaje się najrzadziej wybierany „rodzaj łosiowy” (nazwa nawiązuje do końcówki czasownika drugiej osoby: -łoś), choć – pomijając niską popularność – może być ona mało zrozumiała. Zwracało na to uwagę kilka osób w swoich komentarzach do pytania; kilka dodało też, że uważa tę nazwę za zabawną.

Przy podziale ze względu na miejsce zamieszkania, przypisaną płeć i grupę wiekową obserwujemy identyczne trendy.

Dopiski

• „rodzaj bezosobowy/formy bezosobowe” (2)
• „neutratywy” (2)
• „rodzaj trzeci” (1)
• „forma z –o” (1)
• „rodzaj bezpłciowy” (1)
• „rodzaj łososiowy” (1)
• „neutrum” (1)
• „forma ono” (1)
• „rodzaj dwojaki” (1)

…wśród osób używających tych form

Byłośmy również ciekawe, czy odpowiedzi będą znacząco inne wśród samych osób, które zadeklarowały, że odpowiadają im formy typu „byłom”, „byłoś” (828 osób).

Jak widzimy, ogólne trendy są zachowane, choć preferencja wobec „rodzaju neutralnego” jest silniejsza - za tą opcją opowiada się 85,6% osób.

Używane formy

Zaznaczamy, że osoby respondenckie były pytanie o to, jak chcą mówić i jak chcą by się do nich zwracać – nawet jeśli nie jest to (obecnie) możliwe. W dalszej części formularza pytałośmy też o powody nieużywania niestandardowych form w życiu.

Rodzaj gramatyczny używany w mowie

Jednym z najciekawszych dla nas wyników piątej edycji Spisu jest to, że po raz pierwszy odsetek osób, które zadeklarowąły, że używają (bądź chcą używać) w mowie rodzaju neutralnego przekroczył 50%. Tę opcję wybrało 52,3% osób respondenckich (+6,4 p.p. w stosunku do zeszłego roku). W przypadku pytania o język mówiony, to właśnie ten wskaźnik zmienił się najbadziej na przestrzeni lat. Przypomnijmy, że w pierwszej edycji badania, w pytaniu o mowę rodzaj neutralny wybrało 25,4% osób respondenckich, co oznacza ponad dwukrotny wzrost jego popularności na przestrzeni pięciu lat!

Popularność unikania form nacechowanych płciowo konsekwentnie malała od 2022 roku (kiedy to dodałośmy tę opcję do kwestionariusza). W tej edycji po raz pierwszy nieznacznie wzrosła.

Konsekwentnie maleje procent osób używających wyłącznie form binarnych (czyli męskiej, żeńskiej lub obu). Jednocześnie, procent osób używających wyłącznie form niebinarnych od początku badania wzrasta.

Łączna popularność form mnogich od pierwszej edycji maleje.

W 2023 roku rodzaj neutralny bardzo nieznacznie (o 0,01 p.p.) wyprzedził rodzaj żeński w pytaniu o mowę. W tym roku wyprzedza go już wyraźnie - różnica wynosi 6,8 p.p. na korzyść rodzaju neutralnego. Rodzaj neutralny jest zatem trzecim najpopularniejszym wyborem po rodzaju męskim i unikaniu nacechowania rodzajowego. Jego rosnąca popularność zdaje się potwierdzać nasze przewidywania, że ma on największe szanse stać się pewnego rodzaju standardem „niebinarnej polszczyzny” (tak jak singular they w języku angielskim) i na przykład znaleźć się w podręcznikach do nauki języka polskiego jako obcego. Takie uzupełnienie treści podręczników do polskiego postulowała na przykład Maria Magdalena Nowakowska (2022) w swoim artykule.

Pozostałe niestandardowe formy są zdecydowanie mniej popularne. Najczęściej wybierano liczbę mnogą w rodzaju męskoosobowym; tę opcję zaznaczyło 14% (-1,2 p.p.) osób respondenckich, ponad trzykrotnie mniej niż rodzaj neutralny. Dalej znalazły się neologiczne dukaizmy zwane też rodzajem postpłciowym (8,6%), (+2,4 p.p.) oraz pozostałe formy mnogie.

Jeśli spojrzeć na wyniki z podziałem na miejsce zamieszkania, rzucają się w oczy znaczne różnice. Osoby mieszkające za granicą rzadziej sięgają po rodzaj męski, żeński i postpłciowy niż te mieszkające w Polsce (odpowiednio: 61,5% vs. 47,1%, 45,9% vs. 38,2%, 8,8% vs. 4,4%)

Nie zaskakuje to, że z form męskich chętniej korzystają osoby AFAB (64,1%) niż AMAB (51%). Co ciekawe, choć w poprzednim roku analogiczna dysproporcja w przypadku rodzaju żeńskiego i neutralnego była mniejsza, teraz zauważamy bardziej znaczące różnice: form żeńskich używa 44,4% osób AFAB i 51,6% osób AMAB, a form rodzaju neutralnego 61,4% osób AMAB vs. 49,4% u osób AFAB. Osoby AMAB chętniej też wybierają niestandardowe formy (z jednym wyjątkiem – męskoosobowych form mnogich). Wśród osób AMAB rodzaj neutralny jest najpopularniejszą opcją. Wśród osób AFAB jest to rodzaj męski.

Wprowadzając podział na grupy wiekowe (młodsza: <25 lat; starsza: ≥25 lat), spodziewałośmy się, że największa różnica będzie dotyczyć rodzaju neutralnego. Zakładałośmy, że najchętniej po tę opcję siegną osoby młodsze. I faktycznie, rodzaj neutralny wybrało 55,1% osób z młodszej grupy i 47,4% ze starszej, jednak największa różnica dotyczy rodzaju męskiego: tę opcję zaznaczyło aż 66,5% osób z młodszej grupy i tylko 50,7% ze starszej. W młodszej grupie to właśnie rodzaj męski wybierano najczęściej. W starszej najczęściej zaznaczano unikanie form nacechowanych płciowo.

Wśród dopisków najczęściej pojawiało się mieszanie różnych form rodzajowych, często w obrębie jednego zdania, np. „byłam zmęczony” lub „byłem zmęczona”. Co ciekawe, wszystkie 6 osób, które pisały o łączeniu form rodzaju neutralnego i postpłciowego/dukaizmów, podawał podały przykład z postpłciową formą czasownika i przymiotnikiem w rodzaju neutralnym („byłum zmęcozne”) - nigdy odwrotnie. Jedna z nich dodala, że taka forma przymiotników wydaje jej się „naturalniejsza”.

Dopiski

• mieszanie różnych form rodzajowych - łącznie (26)
  • r. męskiego i żeńskiego (15)
  • r. męskiego i neutralnego (3)
  • r. męskiego, żeńskiego i neutralnego (1)
  • r. neutralnego i postpłciowego/dukaizmów (6)
  • r. żeńskiego i neutralnego (1)
• „nie mam preferencji” / „obojętnie” / „różne/dowolne formy” (17)
• wszystko poza rodzajem męskim i żeńskim (1)
• wszystko poza rodzajem żeńskim (1)
• „prawie wszystkie z form pojedynczych" (1)
• inne formy - łącznie (17)
  • „byłm zmęczon” (pomijanie nacechowanych rodzajowo końcówek) (4)
  • „bylim zmęczeni” (3)
  • „byłaem zmęczonae” (2)
  • „[ja] było zmęczone” (1)
  • „byłach zmęczono” (opisane jako forma pochodząca z języka śląskiego) (1)
  • „byłośwa zmęczona” (opisane jako „liczba podwójna”) (1)
  • „byłxm zmęczonx” (osoba podkreśliła, że używa tych form w mowie) (1)
  • „byłym zmęczone” (1)
  • „ojum, było zmęczojum” (1)
  • „ony/jeny” (1)
  • „to było zmęczone” (opisane jako „spolszczone it/its”) (1)
  • „void jest przyjacielski, void jest zmęczonov” (1)

Zaimki używane w piśmie

Pytanie o pismo było bardziej szczegółowe niż to o mowę i pozwalało na wybór konkretnych zestawów zaimków korespondujących z różnymi rodzajami. Przykładowo, zamiast standardowego paradygmatu „ono/jego” w rodzaju neutralnym można było wybrać „ono/jej”, gdzie formy deklinacyjne identyczne z męskimi zastąpione są żeńskimi. Dostępne były także niewymawialne formy graficzne, takie jak iksy (onx/jex) czy gwiazdki (on*/je*).

Jak co roku, formy „podstawowe” (np. „ono/jego” dla rodzaju neutralnego, „onu/jenu” dla dukaizmów) są zdecydowanie bardziej popularne od tych alternatywnych.

Wśród form korespondujących z rodzajem neutralnym najcześćiej wybierano standardowe „ono/jego” (30,5%, +1,8 p.p. w stosunku do zeszłego roku). Dalej znalazły się neologiczne „ono/jeno” (18,4%, +2 p.p.) i łączące formy rodzaju neutralnego z mnogimi „ono/ich” (14%, +0,2 p.p.). Popularność form „ono/jeno” konsekwentnie rośnie od pierwszej edycji badania. Może to świadczyć o potrzebie wyraźnego oddzielenia form rodzaju neutralnego od męskich (przypomnijmy, że „jego”, „jemu” czy „nim” to formy zależne zarówno zaimka „ono” jak i „on”; podobnie, formy przymiotnika są częściowo synkretyczne w rodzaju męskim i neutralnym) i/lub o potrzebie rozróżnienia na formy rodzaju neutralnego używane w stosunku do ludzi i przedmiotów (taki zabieg stosuje np. Artur Łuksza w swoim przekładzie powieści „Wszystkiego co najlepsze”, w której formy „ono/jeno” odnoszą się do niebinarnych postaci, a standardowy rodzaj neutralny - do przedmiotów).

Wśród dukaizmów zdecydowanie najpopularniejszy jest paradygmat najbliższy temu, co znajdziemy w prozie Jacka Dukaja, czyli „onu/jenu” (7,4%, +1,1 p.p.); alternatywne „onu/jejo” (1,5%, +0,2 p.p.)i „ne/nego” (1,1%, -0,2 p.p.)plasują się dużo niżej.

Z form mnogich najpopularniejsze są formy męskosoobowe (15,7%, -3 p.p.). Co ciekawe, za nimi plasują się zaproponowane przez nas (i używane np. w tekście tego raportu) neologiczne formy mnogie, czyli „ona/ich” (4,7%, -1 p.p.), a dopiero potem standardowe formy niemęskoosobowe (4,5%, -0,4 p.p.).

Wśród form graficznych wyraźnie dominują iksy (21,2%, +0,1 p.p.). Znacznie niżej znalazł się splitting męskich i żeńskich form z ukośnikiem (10,4%, -3,9 p.p.), a następnie formy z gwiazdką (7,3%, -1,9 p.p.). Dominacja iksów wśród form graficznych nie jest zaskakująca - w przeciwieństwie do znaków specjalnych są wygodnie dostępne z każdej klawiatury.

Przyglądając się odpowiedziom z podziałem na płeć przypisaną przy urodzeniu, możemy zauważyć ciekawy wynik. wśród osób AFAB rodzaj męski (57%, -0,1 p.p.) zdecydowanie wygrywa z żeńskim (37,8%, -3,9 p.p.) Z kolei, osoby AMAB w tym roku wybierały obie formy równie często: 46% (+2,6 p.p.) dla rodzaju męskiego i 46% (+4,5 p.p.) dla rodzaju żeńskiego.

Ze względu na mnogość opcji, zgrupowałośmy ze sobą podobne zaimki, by lepiej widzieć trendy:

Podobnie jak w mowie, w piśmie najpopularniejsze są formy męskie (54,4%, +0,3 p.p. w stosunku do zeszłego roku). Drugie miejsce zajmuje rodzaj neutralny. Przynajmniej jedną formę korespondującą z rodzajem neutralnym wybrało 48,4% (+4 p.p.) osób respondenckich. Rodzaj żeński znalazł się na trzecim miejscu; tę opcję zaznaczyło 39,2% (-1,6 p.p.) badanych. Miejsce czwarte zajmują niewymawialne **formy graficzne, które łącznie wybrało 32,8% (-5,2 p.p.). Następnie, formy mnogie, których łącznie używa 21% (-3,9 p.p.) i wreszcie formy postpłciowe/dukaizmy, które łącznie zaznaczyło 8,1% (+1 p.p.).

Jednej lub obu form binarnych (męskiej i żeńskiej) używa w piśmie 71,4% (+0,9) osób badanych, o 5,9 p.p. mniej niż w mowie. Jednocześnie, wyłącznie binarne formy w piśmie wybrało 20,7% (+1,3), czyli o 5,2 p.p. więcej niż w mowie.

Zwraca uwagę, że od 2022 roku stopniowo spada łączna popularność form graficznych. Widzimy też wyraźny trend spadkowy w przypadku konkretnych form. Jeśli przyjmiemy, że użycie form graficznych jest swego rodzaju „ucieczką” od wybierania konkretnej/ych form/y rodzajowej/ych, ten trend może oznaczać, że coraz więcej polskojęzycznych osób niebinarnych czuje się mocniej „osadzonych” w swoich wyborach językowych. Możemy to połączyć za faktem, że lekko spadł odsetek osób wybierających odpowiedzi „żadna z proponowanych form mi nie odpowiada” i „jeszcze nie wiem, których form chcę używać” w pytaniu o powody nieużywania form niebinarnych. Jednocześnie, warto zauważyć, że w tym roku po raz pierwszy lekko wzrósł odsetek osób wybierających unikanie nacechowania rodzajowego w pytaniu o mowę. Być może jest jeszcze jeden czynnik odpowiedzialny za spadek popularności form graficznych, mianowicie kwestia ich czytelności. Mogą utrudniać czytanie tekstu, a w przypadku znaków specjalnych takich jak „æ”, „_” także jego pisanie, zwłaszcza na klawiaturze telefonu.

Podobnie jak w przypadku pytania o mowę, przy podziale na miejsce zamieszkania zwraca uwagę różnica w popularności form – osoby mieszkające za granicą rzadziej sięgają po formy binarne, rodzaj neutralny i formy graficzna, natomiast częściej po formy postpłciowe i mnogie.

Tak jak w zeszłym roku, osoby AFAB częściej wybierały formy binarne, choć jednocześnie nieco rzadziej niż osoby AMAB decydowały się wyłącznie na te formy. Podobnie, osoby AFAB częściej wybierały formy mnogie i graficzne, a osoby AMAB częściej wybierały formy postpłciowe (czyli dukaizmy), a także – w odróżnieniu od poprzednich lat – formy korespondujące z rodzajem neutralnym.

Przy podziale na grupy wiekowe widzimy, że osoby przed 25. rokiem życia częściej wybierają formy binarne, a jednocześnie rzadziej niż te starsze korzystają tylko z nich. Częściej sięgają też po formy rodzaju neutralnego, formy mnogie, postpłciowe i graficzne.

Tegoroczne wyniki pytania o komunikację pisemną zdają się sugerować łagodny zwrot w stronę standardu: wzrósł odsetek osób używających form binarnych (+0,9 p.p.) oraz osób korzystających wyłącznie z tych form (+1,3 p.p.). Spadła łączna popularność form mnogich (-3,9 p.p.) i graficznych (-5,2 p.p.). Z drugiej strony, łączna popularność form rodzaju neutralnego wzrosła (+4 p.p.). Pierwszy raz od początku badania obserwujemy też łagodny wzrost popularności form postpłciowych (+1 p.p.).

Dopiski

• „dowolne/wszystkie zaimki” / „obojętnie” / „bez preferencji” (15)

• używanie imienia w miejscu zaimków (8)

• wymiennie on/jego, ona/jej (np. „on jest fajny, lubię jej zwierzątko”) (3)

• omijanie końcówek rodzajowych („zrobiłm”, „zrobiłś”) (2)

• [imię]/ich (1)

• mu/jego (1)

• on/ich (1)

• on*/ich (1)

• ona/jeju („ona jest fajna, lubię jeju zwierzątko”) (1)

• ona/onej (1)

• onae/jaego (1)

• onae/jej („onae jest fajnae, lubię jej zwierzątko”) (1)

• ono/jejo (2)

• ono/jemu (1)

• ono/onego (2)

• ona/ich („ona jest fajna, lubię ich zwierzątko”) (1)

• ôna/ônej/ôno (1)

• onu/ich (1)

• onu/jegu (2)

• onu/jej (1)

• onu/jejgo (1)

• onu/jeju (3)

• ony/ich (1)

• ony/jenu (1)

• lalka/lalki (1)

• to/jej (1)

• to/tego (3)

• xe/xeno (1) (osoba respondencka podała link do generatora)

• void/void (1)

Formy rzeczownikowe

W tym roku zdecydowanie najpopularniejszymi formami rzeczownikowymi są osobatywy (złożenia typu osoba autorska czy _osoba studencka), które wybrało 74,4% osób respondenckich (+6,4 p.p. w stosunku do zeszłego roku). Jest to istotne z dwóch powodów. Po pierwsze, od pierwszej edycji badania, żadna inna forma nie zanotowała tak wysokiego wyniku. I nie chodzi tu wyłącznie o pytanie nt. rzeczowników, ale o wszystkie pytania dotyczące wyboru form używanych w języku polskim. Innymi słowy, w żadnej innej kwesti osoby badane nigdy nie były tak zgodne. Po drugie, po czterech latania deptania maskulatywom po piętach (różnica 0,7-1,8 p.p.), w tym roku po raz pierwszy osobatywy wyprzedziły formy męskie przewagą 6,1 p.p.

Maskulatywy (czyli formy męskie) wybrało w tym roku 68,4% (-1,4 p.p.) osób respondenckich. Ich popularność jest od początku badnia mniej więcej stała. Po jednorazowym znaczącym spadku w 2022 roku, względnie stała pozostaje też popularność feminatywów (form żeńskich), które w tym roku wybrało 39,1% (0 p.p.) badanych.

Popularność form męskich ani ich przewaga (razem z osobatywami) nad formami żeńskimi nas nie zaskakuje. W polszyźnie ogólnej maskulatywy uznaje się za formy generyczne, czyli mogące odnosić się do osoby każdej płci. Wiele kobiet woli nazywać się naukowcami czy psychologami niż naukowczynami czy psycholożkami. W dodatku, wiele osób wciąż uznaje feminatywy za brzmiące „niepoważnie” lub „śmiesznie”. Dodatkowo, choć powszechność użycia form żeńskich wzrasta, w niektórych przypadkach może nie być jasne, jak konkretny feminatyw utworzyć. W przypadku naszego badnia, na niższą popularność feminatywów może mieć też wpływ przewaga osób AFAB w próbie. Dla części z nich użycie maskulatywów może być względnie bezpiecznym (bo nie zwrającym uwagi) sposobem na zdystansowanie się od językowych wyznaczników żeńskości.

Popularność zgodnych z rodzajem neutralnym neutratywów (form typu autorze, studencie, czytelnicze) jest na przestrzeni lat względnie stała, choć warto odnotować, że w tym roku neutratywy zanotowały najwyższy wynik w historii badania: 15,4% (+3,1 p.p.). Idzie to w parze z najwyższymi jak dotąd wynikami rodzaju neutralnego w pytaniu o komunikację mówioną i pisemną. Wciąż jednak, neutratywy plasują się stosunkowo nisko, być może dlatego, że ze wszystkich obecnych w kwesionariuszu form są najmniej intuicyjne w tworzeniu.

Zgodne z neologicznym rodzajem postpłciowym (czyli dukaizmami) dukatywy (np. autoru, studentu, czytelniku) od pierwszej edycji badania plasują się na ostatnim miejscu, co koresponduje ze względnie niską popularnościa samego rodzaju postpłciowego. W tym roku dukatywy wybrało jedynie 5,4% (+0,3 p.p.) osób respondenckich. W latach 2021-2024 popularność dukatywów konsekwentie spadała (porównując 10,3% z 2021 i 5,1% z 2024 widzimy spadek niemal o połowę). W tym roku po raz pierwszy notujemy jej minimalny (mieszący się w granicach błędu) wzrost.

Konsekwentie spada za to popularność iksatywów, czyli z założenia niewymawialnych form z końcówką „-x” typu autorx, studentx zgodnych z innymi formami wykrzystującymi znak iksa. Od czasu gdy, zainspirowane dopiskami i komentarzami, dodałośmy tę opcję do formularza w 2022 roku, iksatywy plasują na czwartym miejscu: po formach (względnie) normatywnych - maskulatywach, osobatywach i feminatywach, a przed neologizmami - neutratywami i dukatywami. W tym roku są wyjątkowo blisko neutratywów, wyprzedzając je jedynie o 0,5 p.p. Być może w ustąpią im miejsca w kolejnych latach.

Podział ze względu na miejsce zamieszkania ujawnia, że zagranica chętniej używa neutratywów i iksatywów, podczas gdy podostałe formy są mniej popularne niż wśrod osób mieszkających w Polsce.

Jeśli obejrzeć dane z podziałem na płeć przypisaną przy urodzeniu, największe rozbieżności dotyczą maskulatywów: wybiera je 71,2% osób AFAB i 57,8% osób AMAB. Ciut mniejsza jest różnica w stosunku do feminatywów: te stosuje 37,1% osób AFAB i 46,3% osób AMAB. Jak widać, formy męskie są popularniejsze wśród osób AFAB, a żeńskie – wśród osób AMAB, jednak ogólnie obie grupy częściej wybierają maskulatywy od feminatywów. Osoby AMAB chętniej tez sięgają po neologizmy, zarówno neutratywy, jak i dukatywy. Różnica jest znaczna zwłaszcza w przypadku tych pierwszych: neutratywy wybrało aż 22,7% osób AMAB, w porównaniu do 37,1% osób AFAB.

Osoby przed 25. rokiem życie wyraźnie częściej niż starsze sięgają po maskulatywy (75,1% vs. 56,6%). Nieco częściej po neutratywy, dukatywy i iksatywy. Z kolei osoby 25+ nieco chętniej wybierają formy żeńskie i osobatywy.

Dopiski

• „nauczycioło, partnero, pracowniko” (2)
• „nauczycielszcze, partnerszcze, pracowniszcze” (1)
• „nauczyciojum, partnerjojum, pracownikojum” (1)
• „nauczycielko, partnerko, pracowniczko” (1)
• „nauczyciela, partnerza, pracownicza” (opisane jako „dwojatywy”) (1)

Formy grzecznościowe

Tak jak we wszystkich poprzednich edycjach zdecydowanie największy odsetek osób badanych zadeklarował, że chce by zwracać się do nich na „ty” nawet w oficjalnych sytuacjach. Odpowiedź tę wybrało 67,6% osób (+3 p.p. w stosunku do zeszłego roku). Jednocześnie jednak, tylko 10,4% (-1,3) wybrało jedynie tę formę.

Niżej, w okolicach trzydziestu paru procent utrzymuje się popularność wszystkich form systemowych: standardowych pan (32,1%, -3,3 p.p.) i pani (24,2%, -1,1 p.p.), państwo z uzgodnieniem w liczbnie pojedynczej - „czy chce państwo...” (29%, +1,7 p.p.) i mnogiej - „czy chcą państwo…” (32,1%, +0,3 p.p.), a także dialektalnego/archaicznego mówienia na „wy” (29,2%, +0,9 p.p.).

Warto tu zwrócić uwagę, że w tym roku wśród form systemowych największą popularnością cieszy się państwo z mnogim uzgodnieniem. Ponadto, obie wersje formy państwo utrzymują się na względnie stałym poziomie popularności na przestrzeni lat, podczas gdy w przypadku pan i pani widzimy tendencję spadkową. Co ciekawe, po wyraźnym spadku w drugiej edycji, popularność mówienia na „wy” konsekwentnie rośnie. Urzymująca się stale względna popularność tej formy może zaskakiwać. Choć w pozostałych językach słowiańskich standardowa forma grzecznościowa, w polszczyźnie pojawia się jedynie w dialektach. Dla większości osób polskojęzycznych brzmi archaicznie i/lub budzi skojarzenia językiem PRL-owskiej biurokracji. Niemniej - na przekór tym skojarzeniom - blisko jedna trzecia osób respondenckich w naszym badaniu konsekwentnie wybiera zwracanie się do nich na „wy” jako co najmniej akceptowalne.

Na podobnym poziomie popularności utrzymuje się forma osoba, którą wybrało 28,7% (-3,4 p.p.) osób respondenckich. Opcję tę dodałośmy do formularza w zeszłym roku, wcześniej pojawiała się w dopiskach (w 2022 roku 3 razy, a w 2023 - 9 razy). Jej popularność po dodaniu do formularza może świadczyć, że choć dla wielu osób niebinarnych nie była oczywistym rozwiązaniem, to widząc je, stwierdziły, że im odpowiada. Nie można też jednak zapominać, że zwroty w rodzaju „niech osoba wypełni ankietę”, „niech osoba wejdzie” albo „czy chce osoba usiąść?” moga być odbierane jako chłodne, a nawet agresywne i lekceważące. Wprowadzenie zwrotów per osoba do powszechnego użytku wymagałoby rozbrojenia tych skojarzeń.

Najmniejszą popularnością cieszą się neologiczne formy grzecznościowe: pań (4%, -0,1 p.p.), panu (6,2%, -0,4 p.p.) i pano (4,3%, -0,4 p.p.).

W tym roku dodałośmy do formularza dwie nowe odpowiedzi: używanie formy człowiek jako zwrotu grzecznościowego oraz posługiwanie się tytułem zawodowym/naukowym zamiast standardowych (lub niestandardowych) zwrotów grzecznościowych. O ile forma człowiek nie była popularną odpowiedzią - z wynikiem 5,2% plasuje się obok neologizmów - to blisko co piąta osoba (18,9) zadeklarowała, że odpowiada jej posługiwanie się tytułem.

Dopiski

• [Imię] (7)
• „towarzysz” (5)
• „panio” („czy chciałoby panio…”) (3)
• „panx” (2)
• „osoba” w drugiej osobie („czy chciałabyś, osobo, …”) (2)
• „kamrat” (1)
• „pa” („czy chciałoby pa …”) (1)
• „Panna” (1)
• feminatywy w drugiej osobie („czy chciałabyś, pacjentko…”) (1)
• forma bezosobowa tzw. „szpitalna” („pójdzie w prawo i poczeka”) (1)
• „lalka” (1)
• „stworzenie” / „istota” (1)
• „Homo Sapiens” (1)
• Liczba podwójna „ona” („czy chciałeby ona…”) (1)
• „pane” (1)

„Konsekwentność” liczby mnogiej

Pytania nt. szczegółów użycia form mnogich zadajemy w Spisie po raz trzeci. Zainspirowały je zgłaszane do nas (głównie od osób tłumaczących) wątpliwości, co do tego jak dokładnie działają formy mnogie używane w stosunku do osób niebinarnych. Po pierwsze: czy jeśli osoba korzysta z formy „zrobiłyśmy” lub „zrobiliśmy” by uniknąć standardowego „zrobiłem”/„zrobiłam”, to „konsekwentnie” będzie korzystać z form mnogich także w czasie teraźniejszym („robimy” zamiast „robię”), czy nienacechowane rodzajowo formy pojedyncze będą jej odpowiadały? Po drugie: czy będzie określać się także rzeczownikami w liczbie mnogiej (np. (ci) nauczyciele, (te) partnerza, (te) pracownice), czy też w pojedynczej (np. (ten) nauczyciel, (to) partnerze), (ta) pracownica)? Pytania skierowałośmy do tych osób respondenckich, które wybrały przynajmniej jedną formę mnogą w pytaniu o mowę, czyli 276 osób.

W pierwszym z pytań (o formy nienacechowane rodzajowo) różnice w stosunku do wartości z zeszłych lat nie są bardzo znaczące. Natomiast w pytaniu drugim (o rzeczowniki) wiele osób uprzednio niezdecydowanych opowiedziało się za odpowiedzią „nie” – od 31,7% w 2023 do 39,1% teraz. Może to oznaczać, że kształtujący się standard użycia form mnogich w odniesieniu do osób niebinarnych będzie zakładał brak pełnej „konsekwencji”.

Na pierwszy rzut oka, może się to wydawać nieintuicyjne – czy to nie komplikuje wypowiedzi? Ale z drugiej stony – użycie pojedynczych rzeczowników i pojedynczych czasowników w niektórych miejscach może pomóc uniknąć nieporozumień i sugestii, że mowa jest o kilku osobach, a nie jednej.

Można w tym miejscu odnieść się do występującego w niektórych dialektach polszczyzny użyciu męskoosobowych form mnogich jako grzecznościowych (tzw. pluralis maiestatis, por. Dubisz i in. 1995: 96). Pluralis maiestatis również korzysta z pojedynczych form rzeczowników (np. „nasi dziadek przyszli”), ale czasowniki i przymiotniki pozostają zawsze w liczbie mnogiej (np. „usiądźcie, mamo”). Zatem korzystanie z pojedynczych form czasowników (czy przymiotników) w niektórych sytuacjach byłoby czymś w polszczyźnie nowym.

Zaimki w języku angielskim

Od pierwszej edycji Spisu pytamy osoby respondenckie o zaimki trzeciej osoby, którymi chcą być określane w języku angielskim. Choć zaimki nie są jedynym nacechowanym rodzajowo elementem angielszczyzny, zdecydowanie są tym najbardziej widocznym i najszerzej dyskutowanym (dyskurs nt. zaimków przeniknął też do Polski, co widać choćby w nazwie naszego serwisu - Zaimki.pl). Szczegółowo wyborom językowyn anglojęzycznych osób niebinarnych przygląda się rozpoczęte w 2013 roku cykliczne badanie Gender Census, które stanowiło dla nas główną inspirację. W edycji z 2024 roku wzięło udział aż 48 645 osób respondenckich z całego świata! Osoby zainteresowane niebinarną angielszczyzną serdecznie zapraszamy do zapoznania się z wynikami.

Zaimek they zyskał już miano niejako „domyślnego” zaimka dla osób niebinarnych, chociaż - jak wskazują i nasz Spis, i Gender Census - nie jest on akceptowany przez wszystkie z nich. Niemniej, w obu badaniach they cieszy się największą popularnością. Może on przyjmowac dwie formy zwrotne - tradycyjne themselves i mniej standardowe themself. W Spisie zdecydowanie bardziej popularny jest ten drugi wariant: they/themself wybrało w tym roku 67,3% (+0,3 p.p. w stosunku do zeszłego roku) osób badanych, a they/themselves – 41,2% (+1 p.p.).

Łącznie, przynajmniej jedną wersję they wybrało aż 85,9% (+0,3%). Podobnie jak w poprzednich edycjach Spisu, w żadnej innej kwestii osoby respondenckie nie są aż tak zgodne. Ich zgodność zdaje się też przewyższać tę w ogóle anglojęzycznej niebinarnej społeczności - w 2004 roku zaimek they wybrało „jedynie” 75,5% osób respondenckich Gender Census. Ta różnica sugeruje, że osoby polskojęzyczne mocniej wpisują się w „trendy niebinarnego języka”, mówiąc po angielsku. Być może w języku obcym mają mniej odwagi do eksperymentów.

Dalej znalazły się standardowe he (41%, -3,3 p.p.) i she (28,4%, -3,7 p.p.). Są to wyniki bardzo podobne do tych z zeszłorocznego Gender Census, gdzie he wybrało 42% osób, a she - 36%. Przewaga he and she utrzymuje się w Spisie od pierwszej edycji, natomiast w Gender Census pojawiła się w 2018 roku (wcześniej to she wybierano częśćiej).

Zaimek it wybrało 13,3% (+0,3 p.p.) osób badanych. Mimo minimalnego wzrostu w stosunku do zeszłorcznego wyniku, od 2022 roku popularność it ma w naszym badaniu wyraźną tendecję spadkową (z kolei w Gender Census nieprzerwanie rośnie od 2020). Z jednej strony, popularność it jako taka może zaskakiwać, z drugiej - można by oczekiwać, że przez skojarzenie z rodzajem neutralnym osoby polskojęzyczne będą sięgać po tę formę częściej niż ogół osób niebinarnych. Wielu osobom it może kojarzyć się dehuminazująco, dlatego podkreślamy, że należy używać tej formy wyłącznie w odniesieniu do osób, które wyraźnie sobie tego życzą. Od 2023 roku, popularność it w Spisie nieznacznie przewyższa łączną popularność neozaimków.

Neozaimkami (ang. neopronouns) nazywamy neologiczne alternatywy dla systemowych zaimków trzeciej osoby (czyli wymienionych wyżej he, she, it i they). Choć wiele osób zakłada, że są w języku angielskim nowością, ich historia sięga aż połowy XIX wieku (zob. np. Baron 2020). Angielskie zaimki osobowe posiadają pięć różnych form: mianownikową (they), zależną (them), dwie dzierżawcze (their, theirs) i zwrotną (themself), ale ponieważ traktujemy pytanie o angielskie zaimki jako poboczne, dla uproszczenia uwzględniamy tylko dwie pierwsze formy, pytając o neozaimki.

W tym roku przynajmniej jeden neozaimek wybrało 11% (0 p.p.) osób respondenckich. Najpopularniejszym z nich nieprzerwanie pozostaje xe/xem (5,4%, -0,6 p.p.), które od 2016 roku jest też najpopularniejszym neozaimkiem w Gender Census. Podobnie jak w zeszłorocznej edycji Spisu, na miejscach drugim i trzecim znalazły się odpowiednio fae/faer (3,3%, +0,6 p.p.) i ze/zir (2,7%, +0,2 p.p.). Mimo wzrostu o 0,1 p.p. w stosunku do zeszłorocznej edycji, od 2022 roku łączna popularność neozaimków wykazuje tendencję spadkową.

4,7% podało, że nie ma preferencji co do angielskich zaimków, a 3% - że w ogóle nie chce być określane trzecioosobowymi zaimkami (w takiej sytuacji można zastosować np. imię lub rzeczownik). Obie te pojawiły się w formularzu po raz pierwszy w tym roku.

1,8% (+0,3 p.p.) osób podało, że nie zna/nie używa języka angielskiego.

Wśród osób mieszkających za granicą jeszcze wyższa jest ogólna popularność they – formę tę wybrało aż 91,2% z nich, w porównianiu do 86% wśród osób mieszkających w Polsce.

Jak można się spodziewać, po zaimek he chętniej sięgają osoby AFAB (43,3%) niż AMAB (33,3%). W przypadku formy she sytuacja jest odwrotna: osoby AFAB zaznaczały ją rzadziej (25,2%) niż osoby AMAB (40,7%). Osoby AFAB chętniej też wybierają they oraz neozaimki.

W przypadku podziału na grupy wiekowe, największa dysproporcja dotyczy zaimka it – jest akceptowalny dla 6,4% osób 25+ i niemal trzykrotnie większej grupy osób przed 25. rokiem życia (17,2%).

Dopiski

• he/they (7)
• she/they (5)
• he/she/they (4)
• xe/hir (2)
• xey/xem (2)
• ae/aer (1)
• bat/bats (1)
• bee/bees/beeself (1)
• bun/buns/bunself (1)
• doll/dolls (1)
• fie/flame/fire/fires/fireself (1)
• frog/frogs (1)
• „inne neozaimki” (1)
• meow/meows (1)
• ne/nem/nyr/nyrs/nemself (1)
• no/nem (1)
• shey/shem (1)
• star/stars (1)
• uh/uhm (1)
• vamp/vamps (1)
• vi/vis (1)
• void/voids (1)
• xe/xer (1)
• xe/xir (1)
• zap/zaps (1)
• ze/zer (1)
• zey/zem (1)

Motywacje

Powody nieużywania form niebinarnych

W Spisie pytamy osoby respondenckie o to, jak chcą mówić o sobie i jak chcą być określane, nawet jeśli nie (zawsze) jest to możliwe. Od 2022 roku pytamy też, co sprawia, że nie używają na co dzień niestandardowych form rodzajowych. W tym pytaniu można wybrać wiele odpowiedzi, zatem wyniki nie sumują się do 100%.

Blisko jedna czwarta badanych – 23,2% (-0,5 p.p. w stosunku do zeszłego roku) podała, że po prostu pasują jej standardowe formy językowe. Za to jedynie 8,6% (-0,2 p.p.) zgłosiło, że używa form niestandardowych bez przeszkód.

Najczęściej podawaną przyczyną nieużywania form „niebinarnych” była niechęć do tłumaczenia innym tematu i ściągania uwagi na swoją płeć; tak odpowiedziała ponad połowa badanych – 56,3% (+0,5 p.p.). Drugim najczęstszym powodem był strach przed trans- lub enbyfobią – tak odpowiedziało 55,7% (+3,5 p.p.). Strach przed dyskryminacją zawsze znajdował się w czołówce powodów nieużywania niestandardowych form językowych, choć jednocześnie odsetek osób udzielających tej odpowiedzi stopniowo spadał. W tym roku po raz pierwszy zanotował wzrost

Na trzecim miejscu znalazła się odpowiedź „nie chcę sprawiać innym problemów, robić zamieszania”, którą wybrało 45,5% (+1,7 p.p.) badanych. Odopowiedź tę dodałośmy do formularza w zeszłym roku i ponownie podkreślamy, że jej popularność wskazuje, iż popularne wyobrażenie o „roszczeniowych osobach niebinarnych”, które na złość otoczeniu domagają się używania „dziwnego języka” to mit.

Ponad jednej trzeciej badanych korzystanie z niestandardowych form utrudnia strach przed stygmatyzacją z powodu używania „niepoprawnego” języka - tak odpowiedziało 32,5% (-1,3 p.p.) z nich. Ten wskaźnik od pierwszej edycji maleje, co bardzo nas cieszy. Sugeruje to bowiem, że z jednej strony osoby niebinarne czują się pewniej, a z drugiej - że społeczna świadomość na temat niebinarności (i niebinarnej polszczyzny) rośnie. W zeszłym roku dodałośmy do formularza odpowiedź „nie chcę być odebranx jako nieprofesjonalnx, boję się wyśmiania”, którą wtedy - i teraz - zaznaczyła jedna czwarta osób respondenckich (25,7%, +0,1 p.p.). Podobnie jak w zeszłorocznym raporcie, przywołujemy w tym miejscu badania Hansen i Żółtak (2022) oraz Puchały i Hansen (2024)), które wskazują, że Polki i Polacy faktycznie mają tendencję do oceniania osób używających niestandardowych form rodzajowych jako m.in. mniej kompetentnych, ale jednocześnie - że tendencja ta jest słabsza u osób, które się już z takimi formami spotkały. Zatem, promowanie i używanie niestandardowego języka może stopniowo zmniejszac jego negatywny odbiór społeczny.

23,5% (-2,4 p.p.) osób respondenckich zgłosiła, że im samym ciężko się przyzwyczaić do niestandardowych form. Odsetek osób wybierających tę odpowiedź konsekwentnie spada od 2022 roku. Od zeszłego roku można też wybrać „trudności z opanowaniem gramatyki [niebinarnych] form” jak powód ich nieużywania. W tej edycji odpowiedziało tak 16,7% (-1,9 p.p.) badanych. Widzimy zatem, że stopniowo coraz mniej osób ma techniczne trudności w używaniu niestandardowej gramatyki w odniesieniu do samych siebie.

Jednocześnie, tak jak rok temu, blisko jedna czwarta badanych (24,9%, +0,7 p.p.) zgłosiła poczucie osamotnienia w używaniu nienormatywnych form, a 26,2% (-1 p.p.) - poczucie, że osoby z ich otoczenia i tak by ich nie używały.

29,5% (-0,2 p.p.) jak powód nieużywania niestandardowych form wybrało odpowiedź „nie jestem wyoutowanx”. Jest to niemal dokładnie tyle samo, co w zeszłym roku, ale przypomnijmy, że kiedy dodałośmy tę odpowiedź do formularza w 2023 roku, wybrało ją aż 40% osób respondenckich.

13,1% ((-1,9 p.p.) osób odpowiedziało, że jeszcze nie wie, jakich form chce używać, a 9,7% ((-1,3 p.p.) – że żadna z zaproponowanych form im nie odpowiada.

Dopiski

• nieakceptujące otoczenie (19)
• system (3)
• zbytnie zwracanie uwagi na płeć (3)
• dwujęzyczność (2)
• lustrzane zaimki (2)
• zinternalizowana transfobia (1)
• autokorekta (1)
• przyzwyczajenie (1)

Osoby mieszkające za granicą wyraźnie mniej boją się trans-/enbyfobii; być może dlatego, że ich kontakt z osobami z Polski jest ograniczony i utrzymują go głównie z osobami, które są akceptujące. To może być też powód, dla którego mniej boją się sprawania kłopotu innym oraz oskarżeń o używanie „niepoprawnego” języka. Częściej są też wyoutwane. Jednocześnie częściej zgłaszają, że żadna z zaproponowanych niestandardowych form im nie odpowiada.

Podział na płeć przypisaną przy urodzeniu pokazuje, że różnice między osobami AFAB i AMAB są bardzo niewielkie. Możemy jednak zauważyć, że osoby AMAB częściej zgłaszają, że korzystają z nienormatywnych form bez przeszkód oraz że nieco mnie obawiają się ściągania uwagi na swoją tożsamość i sprawiania kłopotu innym osobom. Jest to wynik zaskakujący o tyle, że – jak wskazują Puchała i Hansen (2024) - to osoby AMAB są bardziej narażone na negatywny odbiór ze strony innych, jeśli używają niestandardowych form rodzajowych (w tym konkretnym badaniu pojawia się rodzaj neutralny).

W przypadku podziału na grupy wiekowe widzimy, że osoby po 25. roku życia wyraźnie mniej boją się stygmatyzacji przez „niepoprawny” język oraz trans-/enbyfobii. Jednocześnie nieco bardziej obawiają się tłumaczenia się i ściągania uwagi na swoją płeć, a także częściej czują, że żadna z niestandardowych form im nie odpowiada.

Powody wyboru form

Od 2022 roku pytamy równiez o to, dlaczego osobom respondenckich odpowiadają takie, a nie inne formy rodzajowe. Podobnie jak pytanie o nieużywanie form niestandardowych, to pytanie pozwala na wybór wielu odpowiedzi, zatem wyniki nie sumują się do 100%.

Zainspirowane licznymi dopiskami, w poprzedniej edycji znancznie rozszerzyłośmy kafaterię odpowiedzi i - podobnie jak rok temu - to właśnie nowododane opcje cieszą się największą popularnością.

Wyraźnie dominują przyczyny „wewnętrzne”, a najmocniej ta najogólniej pojęta: „komfort, poczucie dopasowania, vibe” danej formy, który wybrało aż 68,4% (+4,5% p.p.) osób respondenckich. 38,7% (+2,7% p.p.) powołało się na „estetykę i brzmienie”. 47,2% (-0,4% p.p.) osób wskazało, że formy, których używają dają im euforię płciową, a 30,8 (-0,7% p.p.) jak powód podało bliższe identyfikowanie się z jedną z binarnych płci. Aż dla połowy badanych (50,2%, +3,5% p.p.) decydująca była łatwość użycia danej formy. Niemal tak samo popularne było przyzwyczajenie do jej używania - tak odpowiedziało 44% +3,6% p.p.).

Dużo mniej istotne okazują się przyczyny „zewnętrzne”. Spośród nich osoby badanie najczęściej wskazywały presję otoczenia (13,3%, +0,8% p.p.). i inspirację osobą z otoczenia (12% (+0,6% p.p.). Dalej znalazły się popularność danej formy (10,4%, -1,2% p.p.), opinie osób eksperckich (7,8%, -1,6% p.p.), nasz Manifest Niebinarnej Polszczyzny (5,9%, +0,1% p.p.) i wreszcie - inspiracja tekstami kultury (4,9%, -0,4% p.p.).

Dopiski

• nonkonformizm zaimkowy (osoba używa zaimków, które nie korelują z jej prezencją) (7)
• łatwość użycia (4)
• system (2)
• polityczna solidarność z kobietami (3)
• zainspirowanie fikcją (literatura, film, itd…) (2)
• potrzeba bezpieczeństwa, lęk (3)
• kalka językowa z bardziej znanego języka (1)

Przy podziale na miejsce zamieszkania można zauważyć, że osoby mieszkające poza Polską częściej deklarują, że istotna jest dla nich popularność, a także estetyka i brzmienie dalej formy.

Przy podziale na płeć przypisaną przy urodzeniu również nie widać drastycznych różnic, choć zwraca uwagę, że osoby AFAB częściej deklarują wpływ czynników wewnętrznych, a osoby AMAB – zewnętrznych. Te pierwsze częściej odpowiadały, że decydował komfort użycia danej formy i poczucie dopasowania do niej oraz, że używanie tej formy daje im euforię płciową. Częściej podawały, że powodem jest bliższe identyfikowanie się z daną binarną płcią. Częściej też powoływały się na łatwość użycia danej formy i przyzwyczajenie do niej. Z kolei, osoby AMAB częściej przywoływały jako powód opinie osób eksperckich, popularność danej formy oraz jej estetykę i brzmienie. Częściej mówiły o inspiracji osobą ze swojego otoczenia lub inspiracji tekstami kultury i częściej powoływały się na Manifest Niebinarnej Polszczyzny.

Przy podziale na grupy wiekowe najwyraźniejsza jest różnica w odpowiedziach dotyczących komfortu i dopasowania oraz euforii płciowej – osoby przed 25. rokiem życia częściej powoływały się na te czynniki.

Imiona

Po raz trzeci zapytałośmy osoby badane o wybór imienia (czy posługują się tym nadanym przez rodziców, czy nowym). W tym roku dodałośmy też dwa nowe pytania o imiona: o ich nacechowanie rodzajowe oraz o sposób ich odmiany.

Zaznaczamy, że wyniki opierają się na deklaracjach osób respondenckich. Nie prosiłośmy o podawanie imion, a jedynie ich opisanie. Z jednej strony, zebrane w ten sposób dane można uznać za mniej wiarygodne. Przykładowo, osoby noszące imię Alex mogą interpretować je w różny sposób: uznać je za neutralne płciowo, męskie, czy żeńskie. Z drugiej strony, prośba o podanie wrażliwej danej, jaką jest imię, mogłaby zniechęcić wiele osób do odpowiedzi. Do tego, ręczna analiza takich odpowiedzi byłaby czasochłona i opierałaby się o naszą własną ocenę niejednoznacznie nacechowanych imion. Uznałośmy zatem, że istotniejsze jest dla nas jak osoby badane same postrzegają używane przez siebie imiona niż ich „obiektywna” (czyli oparta o nasze odczucia) analiza.

Wybór imienia

W pytaniu dotyczącym wyboru imienia osoby badane miały do wyboru sześć możliwości odpowiedzi: (1) pozostanie przy imieniu nadanym przez rodziców (np. Aleksandra), (2) używanie jego wersji kojarzonej z płcią „przeciwną” do przypisanej (np. Aleksander), (3) używanie jego neutralnej płciowo wersji (np. Alex), (4) wybór imienia niezwiązanego z nadanym, nacechowanego binarnie, (5) wybór imienia niewziązanego z nadanym, neutralnego płciowo, (6) wybór na imię rzeczownika, który nie jest tradycyjnie używany jako imię.

26,7% (-2,8 p.p. w stosnku do zeszłego roku) osób odpowiedziało, że używa imienia nadanego przez rodziców w niezmienionej formie. Używanie imienia nadanego przez rodziców w formie przypisanej do płci przeciwnej niż metrykalna zadeklarowało 2,1% (-0,9 p.p.). Z kolei, 14,6% (+0,3 p.p.) osób podało, że używa neutralnej płciowo formy imienia nadanego przez rodziców. Łącznie, jakąś formą imienia nadanego przez rodziców posługuje się 43,4% (-3,3 p.p.) osób respondenckich.

24,3% (-0,7 p.p.) osób wybrało nowe neutralne płciowo imię, a 20,3% (+3,8 p.p.) - nowe imię, które w powszechnym rozumieniu jest przypisane do jednej z binarnych płci. Wreszcie, 6,6% (-0,7 p.p.) osób wybrało na imię rzeczownik, który tradycyjnie nie jest używany jako imię. Łącznie, nowym imieniem niezwiązanym z tym nadanym przez rodziców posługuje się 51,2% (+2,3 p.p.) osób respondenckich.

Jak wynika z opisanych wyżej danych, 67,9% (+1,8 p.p.) osób respondenckich posługuje się nowym imieniem (nawiązującym lub nie do tego nadanego przez rodziców, a przy niezmienionym imieniu nadanym pozostało 26,7% (-2,8 p.p.). Pozostałe 5,2% osób nie zaznaczyło żadnej z dostępnych odpowiedzi, a jedynie napisało komentarz (zob. dopiski). Od czasu wprowadzenia pytania o wybór imienia do kwestionariusza w 2023 roku, rośnie odsetek osób przybierających nowe imiona i spada odsetek osób pozostających przy nadanych.

Przy podziale na miejsce zamieszkania widzimy, że wyraźnie więcej osób mieszkających za granicą posługuje się nadanym imieniem bez zmian: aż 41,2% w porównaniu do 26,1% wśród osób mieszkających w Polsce. Sugeruje to, że nacechowane płciowo imiona przeszkadzają mniej, gdy osoby dookoła nie odbierają ich w ten sposób.

Aż 38,3% osób AMAB i tylko 23,9% osób AFAB zostaje przy imieniu nadanym przez rodziców.

Podział na grupy wiekowe ujawnia, że osoby z grupy 25+ wyraźnie częściej pozostają przy nadanym przez rodziców imieniu niż osby przed 25. rokiem życia. Częściej też używają jego neutralnej płciowo formy oraz wybierają na imię rzeczownik.

Dopiski

• przyjęcie pseudonimu/ksywki/imienia pochodnego jako używanego imienia (46)
• zainspirowanie fikcją/popkulturą (15)
• "ochrzczenie" przez os. bliskie (12)
• używanie nazwiska jako imienia lub imienia pochodzącego od nazwiska (9)
• chęć używania imienia z innego języka/etniczności (9)
• używanie imienia, które rodzice wybrali dla dziecka o „przeciwnej” płci metrykalnej (7)
• nonkonformizm imienny (3)

Upłciowienie imienia

W tym pytaniu zapytałośmy osoby repsondenckie o nacechowanie rodzajowe używanego przez nie imienia (w oderwaniu od tego, czy jest to imię nadane przez rodziców czy wybrane). Można było zadeklarować, że nosi się imię męskie, żeńskie lub neutralne płciowo.

Wyniki rozkładają się niemal po równo:41,2% osób badanych zadeklarowało, że używa imienia neutralnego płciowo, a 54,6% - płciowo nacechowanego. Mimo znaczej przewagi osób AFAB w próbie ogólne propocje imion męskich (27,4%) do żeńskich (27,2%) również są niemal równe.

2,5% osób odmówiło odpowiedzi na to pytanie. 1,7% osób nie wybrało żadnej opcji, a jedynie napisało komentarz. Najczęściej pisano, że imię, którego osoba używa jest odbieranie różnie przez osoby z otoczenia, osoba używa kilku imion lub ksywki/zdrobnienia (zob. dopiski).

Szczególnie interesujące są odpowiedzi z podziałem na płeć przypisaną przy urodzeniu:

Osoby AFAB najczęściej używają imion neutralnych płciowo; tak odpowiedziało 43,9% z nich. Jeśli posługują się imieniem nacechowanym, to jedynie nieco częściej jest to imię żeńskie (29,1%) niż męskie (23,2%).

Z kolei, osoby AMAB najczęściej posługują się imionami męskimi - robi tak 43,1% z nich. W drugiej kolejności decydują się na imiona neutralne płciowo (32,2%), a najrzadziej - na te nacechowane żeńsko (20,9%).

Na taki stan rzeczy może mieć wpływ fakt, że osoby AMAB często ponoszą większe społeczne koszta nienormatywnej ekspresji płciowej niż osoby AFAB, do czego nawiązywałyśmy w sekcji o demografii.

Dopiski

• imię jest różnie odbierane (37)
• osoba używa kilku imion (24)
• osoba używa ksywki/zdrobnienia (23)
• osobanie używa imienia (2)
• osoba używa nazwiska (1)

Odmiana imienia

Nasz kolektyw dość często otrzymuje od osób tłumaczących pytania dotyczące odmiany imion osób niebinarnych. Do tej pory mogłośmy pomóc, opierając się jedynie na własnych opiniach i przykładach anegdotycznych. Dlatego w tym roku dodałośmy do formularza pytanie o odmianę używanych przez osoby respondenckie imion.

Można było wybrać jedną spośród pięciu odpowiedzi: (1) odmiana typowa dla imion męskich (np. „rozmawiałom z Aleksem/Ewem/Janem”, „widziałom Aleksa/Ewa/Jana”), (2) odmiana typowa dla imion kończących się na -a / imion żeńskich (np. „rozmawiałom z Aleksą/Ewą/Janą”, „widziałom Aleksę, Ewę, Janę”), (3) odmiana typowa dla rodzaju postpłciowego/dukaizmów (np. „rozmawiałom z Aleksum/Ewum/Janum”, „widziałom Aleksu/Ewu/Janu”) (4) inny rodzaj odmiany (5) brak odmiany (np. „rozmawiałom z Alex/Ewa/Jan, „widziałom Alex/Ewa/Jan),

Zebrane w tym pytaniu dane zestawiłośmy z tymi z poprzedniego pytania, co daje nam wgląd w to jak odmieniane są imiona o różnych nacechowaniu rodzajowym. Wyniki prezentuje poniższa tabela:

Bez zaskoczenia, w przypadku imion nacechowanych płciowo dominuje odmiana zgodna z nacechowaniem. Imiona żeńskie są w zdecydowanej większości odmieniane żeńsko (82,6%). W drugiej kolejności deklarowano brak ich odmiany (11,4%). Jedynie 3,5% osób odpowiedziało, że do żeńskich imion dodaje męskie końcówki, a 0,2% - że korzysta z końcówek typowych dla odmiany dukaizmów. Analogicznie rozkładają się wyniki dla imion męskich: te w zdecydowanej większości otrzymują męskie końcówki (81,8%), znacznie rzadziej nie są odmieniane w ogóle (13,6%), otrzymują końcówki żeńskie (2,5%) i postpłciowe (0,5%).

Sytuacja jest mniej jednoznaczna w przypadku imion nienacechowanych płciowo. Ponad połowa osób posługujących się neutralnymi płciowo imionami (58,6%) pozostawia je w wersji niedomiennej. Niemal jedna czwarta osób (25%)] deklaruje użycie męskich końcówek, a niemal co dziesiąta osoba (9,7%) - użycie końcówek żeńskich. Końcówki postpłciowe są podobnie rzadkie (0,5%), co w przypadku imion nacechowanych rodzajowo. Takie wyniki nie wydają się zaskakujące. Z jednej strony, tradycyjne polskie imiona są nacechowane płciowo, więc osoba szukająca imienia unisex najczęściej sięgnie po imię obce, które może być trudne do dopasowania do polskich wzorów odmiany. Z drugiej strony obce imiona kończące się na spółgłoskę moga kojarzyć się męsko, a te kończące się na -a - żeńsko, zatem brak odmiany może służyć ich rodzajowej „neutralizacji”.

Pozostałe 0,4% (w przypadku imion męskich i żeńskich) oraz 1,4% (w przypadku imion neutralnych) osób nie zaznaczyło żadnej opcji, a jedynie dodało dopisek. Wśród dopisków najczęściej pojawiała się informacja, że dana osoba używa więcej niż jednego wzoru odmiany.

Dopiski

• więcej niż jeden wzór odmiany (25)
• odmiana męska przymiotnikowa np.: Toby/Toby'ego/Toby'emu/Tobym (4)
• męska przymiotnikowa z żeńskiego „-ia” np.: Marii/Mariego/Mariemu/Mariim (1)
• imię zakończone na -u odmieniane jak męskie np. Mieciu lub Wiesiu (1)

Język neutralny płciowo

Opisywanie grup mieszanych

Zapytałośmy osoby badane, jakich form chcą używać do mówienia o mieszanych płciowo grupach. Nie jest to pytanie stricte związane z językiem osób niebinarnych, jesteśmy jednak ciekawe, jak ta konkretna społeczność zapatruje się na kwestie języka inkluzywnego.

Można było wybrać więcej niż jedną opcję, więc wyniki nie sumują do 100%.

Od początku Spisu zdecydowanie wygrywa nortmatywny rodzaj męskoosobowy. Tę formę zaznaczyło 77,8%** (-2,1 p.p. w stosunku do zeszłego roku). Ponad jedna trzecia badanych – 39,2% (+7,1 p.p.) – wybrała formy niemęskoosobowe/żeńskoosobowe.

Niżej plasują się zaproponowane w naszym serwisie formy neologiczne: używany przez nas (np. w tekście tego raportu) rodzaj neutralny w liczbnie mnogiej – 17,4% (+2,8 p.p.), formy mnogie rodzaju postpłciowego z zaimkiem ony – 4% (+0,6 p.p.) i formy mnogie z zaimkiem onie – 2,7% (-0,1 p.p.).

Choć z roku na rok popularność każdej z form utrzymuje się na względnie stałym poziomie, w tym roku wyraźnie wybijają się formy niemęskoosobowe: wzrosły od 31,3% w 2022 roku do 39,2% dzisiaj.

Osoby mieszkające za granicą wyraźnie rzadziej wybierają formy męskoosobowe, za to nieco częściej formy niemęskoosobowe i mnogi rodzaj neutralny. Osoby AMAB również rzadziej niż osoby AFAB decydują się na formy męskoosbowe, za to częściej – na wszystkie pozostałe. Podobnie osoby z grupy 25+ – rzadziej wybierają formy męskoosobowe, a wszystkie pozostałe – częściej niż osoby młodsze.

Wśród dopisków najczęściej wspominano o użyciu zwrotów ze słowem osoba oraz dostosowaniu używanych from do składu grupy - jeśli większość grupy to mężczyźni (i/lub użytkownicy rodzaju męskiego), osoba używa form męskoosobowych, jeżeli kobiety (i/lub użytkowniczki rodzaju żeńskiego) - niemęskoosobowych. Czasem wspominano w tym kontekście także neologiczny mnogi rodzaj neutralny.

Dopiski

• zwroty ze słowem osoba („osoby zrobiły”) (21)
• dobór form w zależności od przewagi osób w grupie (15)
• łączenie form męsko- i niemęskoosobowych („zrobiliłyście”) (11)
• splitting form męsko- i niemęskoosobowych („zrobiliście i zrobiłyście”) (4)
• formy z iksem („zrobilxśmy”) (5)
• użycie form bezosobowych („zrobiono”, „robi się”) (3)
• splitting wielu form („zrobiliście, zrobiłyście i zrobiłoście) ” (1)
• zamienne używanie męsko- i niemęskoosbowych form (1)

Etykietki

Etykietki opisujące płeć

Część formularza dotycząca etykietek była bardzo rozbudowana, ponieważ celem było sprawdzenie więcej niż jednej rzeczy: nie tylko, które etykietki są najpopularniejsze, ale też w jakiej formie (zapożyczenie z angielskiego, czy któraś wersja spolszczenia?). Można było zaznaczyć wiele odpowiedzi, stąd wyniki nie sumują się do 100%.

Wyniki ze wszystkich edycji są dość podobne.

Od początku badania widzimy, że nie ma jednego określenia, które pasowałoby 100% osób respondenckich. Najczęściej wybieraną odpowiedzią jest anglojęzyczne nonbinary, które w tym roku wybrało 69,4% (+3,8 p.p. w stosunku do zeszłego roku) osób, a drugą w kolejności - polski przymiotnik niebinarn_ (61,9%, +2,3 p.p.). Wysoko znalazły się też inne ogólne, parasolowe określenia takie jak queer (57,9%, +4 p.p) i osoba (42,3%, -2,2 p.p) oraz inne wersje terminu nonbinary: angielski skrótowiec nb (43,1%, +0,1 p.p) i jego fonetyczny zapis - enby (49,8%, +3,8 p.p). Stosunkowo wiele osób utożsamia się z terminem genderqueer (30,7%, +1,3 p.p), a wyraźnie mniej z jego polskim przekładem nienormatywn_ płciowo (19,9%, +1,6 p.p). Te wyniki w zasadzie pokrywają się z wynikami badania Gender Census; w jego zeszłorocznej edycji najpopularniejszymy etykietkami określającymi tożsamość płciową były nonbinary i queer.

Jak w poprzednich latach, wśród etykietek bardziej precyzyjnie określających czyjeś doświadczenie płci wyróżniają się dwa anglojęzyczne terminy: agender (oznaczający brak poczucia płci), który wybrało 24,9% (+1,2 p.p) badanych oraz genderfluid (oznaczający płynną tożsamość płciową), który wybrało 19,3% (-2 p.p).

Jako transpłciowa określiła się nieco ponad połowa badanych osób: 52% (+5,1 p.p) wybrało przynajmniej jedno określenie z cząstką -trans. Najczęściej był to właśnie przymiotnik trans (40,3%, +4,3 p.p), a w dalszej kolejności anglojęzyczne transgender (28,8%, +3,5 p.p) i polskie transpłciow_ (26,5%, +4,1 p.p).

Radziej wybierano terminy łączące transpłciowość z męskością, kobiecością czy neutralnością płciową. Te związane z męskością pojawiały się częściej, kolejno: transmasculine (17,6%, +0,1 p.p.), trans męsk_ (12,6%, +0,7 p.p.), i trans mężczyzna (7,7%, +1,4 p.p.). Z kolei określenie konotujące trans kobiecość i trans neutralność występowały rzadziej: transfeminine (5,2%, +1,2 p.p.), trans kobiec_ (3,5%, +1,3 p.p.), i trans kobieta (3,2%, +0,9 p.p.) oraz transneutral (4,4%, +0,4 p.p.) i transneutraln_ (4,6%, +1,1 p.p.).

Odsetek badanych wybierających określenia związane z transpłciowością od początku badania rośnie, w tym roku po raz pierwszy obejmując ponad połowę odpowiedzi. Niemniej, wciąż może zaskakiwać, wziąwszy pod uwagę, że współczesne rozumienie transpłciowości niejako „automatycznie” włącza osoby niebinarne. Jednocześnie, czasem słyszymy w mediach wyrażenia w rodzaju „osoby trans oraz niebinarne”, co sugeruje, że to dwie różne grupy. Jak pokazują wyniki Spisu, dla osób niebinarnych nie jest to kwestia jednoznaczna. Tak jak w poprzednich latach, przytaczamy w tym miejscu wyniki badania Granta i in. (2011: 16), które wskazuje, że nie wszystkie osoby transpłciowe (w tym niebinarne) utożsamiają się (w pełni, a nawet w ogóle) z określeniem transgender (polskie transpłciowość), a także rozdział Aleksa Iantaffiego (2017: 285), w którym autor zwraca uwagę, że wiele osób niebinarnych czuję się „niewystarczająco trans” oraz, że samo pojęcie niebinarności zamazuje różnicę między trans- a cispłciowością.

Rośnie także procent osób wybierających określenia nacechowane binarnie. W tym roku 34,2% (+0,4 p.p.) osób respondenckich wybrało przynajmniej jedno z określeń kobieta, kobiec_, mężczyzna lub męsk_. Przypomnijmy, że w 2021 roku było to jedynie 18%. Powtarzamy więc nasze zeszłoroczne obserwacje o tym, że ta pozorna sprzeczność sugeruje coraz większą swobodę w definiowaniu swojej tożsamości przez osoby niebinarne.

Od pierwszej edycji badania widzimy wyraźne, że osoby respondenckie wolą anglojęzyczne określenia od ich polskich odpowiedników. Z kolei, jeśli już decydują się na polskie terminy, wolą te z rodzimą końcówką -płciow_ niż zapożyczone -genderow_. Porównajmy: określenie agender wybrało 24,9% (+1,2 p.p.) osób, apłciow_ - 13,8% (+2,5 p.p.), a agenderow_ już tylko 7,7% (+0,1 p.p.) osób. Tę zależność wyraźnie widac w umieszczonej niżej tabeli.

Dopiski

• os. niebinarna/nby/non-binary/niebinarz/os. niebiniarska/niebinar (11)
• lesbijka (5)
• bez płci/ bezpłciowx (5)
• bez etykietki (4)
• os. niegenderonormatywna/gender noncorforming/GNC (4)
• femboy (4)
• wielopłciowx/multigender/polygender (4)
• os. queerowa/queer/kwir (4)
• osoba/człowiek (4)
• demiwoman/demikobieta (3)
• pedał/os. pedalska (3)
• transmasc (3)
• autismgender/autigender (3)
• gendervoid (3)
• chłopak (2)
• masc (2)
• libramasculine (2)
• transfem/transfemka (2)
• genderfaun (2)
• genderfae (2)
• tranny (2)
• nonbinary woman/niebinarnka (2)
• girl, dziewczę, dziewczyna (2)
• androgeniczna osoba/androgynous (2)
• lesboy (2)
• neuroqueer (2)
• fem/femka (2)
• intergender/interpłciowx (2)
• genderqueer (2)
• szaropłciowx
• os. z przekokszonym genderem
• fem (w rodzaju męskim)
• androgeniczny mężczyzna
• clowngedner
• x-gender
• transfem enby
• fluid
• librafluid
• demifluid boy
• demijunge
• demichłopak
• transchłopak
• demidziewczyna
• niebinarny mężczyzna
• transżeńska
• genderfloren
• transxenie
• girlthing
• pokemon
• gender neutral
• znak zapytania
• os. z doświadczeniem kobiecości
• gay
• neutral/fem
• półziomek
• femme lesbijka
• trickster
• gender abolitionist
• gender anarchist
• doll
• boygirl
• versandrogyne
• censari
• transandrogyne
• therian
• os. apagender
• niecis
• neoboy
• trans masc nonbinery
• mix
• genderfluid
• femandrogyne-snakegender
• os. mnoga
• coś inneno
• typiarka
• shape/kształt
• fluktokobiecość
• libragender
• batgender
• feniksańskie/phoenixian
• genderneu/transneu
• boything
• niebinia
• goblin
• hobbit
• demimale
• agenderflux
• genderselkier
• lunarian
• cassflux
• kenochoric
• macarshic
• butchy
• demifenderflux
• babochłop
• femby
• transniebinarnx
• niedźwiedź/bear
• baba

Etykietki opisujące seksualność

W tym roku po raz trzeci zapytałośmy osoby badane o to, jak określają swoją orientację seksualną. Jest to szczególnie ciekawa kwestia, ponieważ w powszechnym rozumieniu najpopularniejsze terminy opisujące seksualność opierają się na binarnej wizji płci: albo jesteśmy zainteresowane płcią „przeciwną” (heteroseksualność) albo „tą samą” (homoseksualność), ewentualnie „obiema” (biseksualność). Nasze rozumienie seksualności jednak cały czas się rozwija: powstają nowe pojęcia, a te istniejące nabierają nowych znaczeń. Rośnie też świadomość na temat osób aseksualnych i spektrum aseksualności. To właśnie społeczności osób aseksualnych w dużej mierze zawdzięczamy pojęcie orientacji romantycznej, o której chętne osoby respondenckie mają możliwość opowiedzieć w badaniu od zeszłego roku (zob. w następnej sekcji).

Od 2022 roku najpopularniejszym określeniem orientacji seksualnej jest termin queer. W tym roku wybrało go 59,1% osób (+2,6 p.p. w stosunku do zeszłego roku). Z roku na rok wybierany jest coraz częściej.

Drugą najliczniejszą grupą są osoby deklarujące pociąg do więcej niż jednej płci. Stanowią 47,7% (+1,1% p.p.) próby badawczej. Najczęściej wybieranym określeniem z tej kategorii jest biseksualn_, które wybrało 29,6% (+0,4% p.p.) osób. Nieco mniej - 23,5% (+0,2% p.p.) - okresliło się jako panseksualne. Znacznie rzadziej wybierano inne określenia nazywające pociąg do więcej niż jednej płci, kolejno: poliseksualn_ (4,5%, +0,3% p.p.), omniseksualn_ (3,7%, +0,9% p.p.) i multiseksualn_ (1%, -0,1% p.p.).

Trzecią najliczniejszą grupą są osoby na spektrum aseksualności. Co najmniej jedno określenie z tej kategorii wybrała ponad jedna trzecia osób respondenckich, dokładnie 35,4% (+1,1% p.p.). Osoby te najczęściej określały się po prostu jako aseksualne (26,1%, +0,1% p.p.), o połowę rzadziej jako demiseksualne (13,3%, +0,1% p.p.), a 3,4% (-0,3% p.p.) z nich określiło się jako szaroseksualne. Tak wysoki odsetek osób umieszających sie na spektrum aseksualności może zaskakiwać - zwykle mówi się, że stanowią one około 1% populacji ogólnej. Niemniej, jak wskazuje Anthony F. Bogaert (2015: 387), różne badania podają wartości w przedziale 0,8-33% w zależności od próby i przyjętej definicji aseksualności. Warto też wspomnieć, że w badaniu społeczności osób trans przeprowadzonym przez zespół Sandy James (2016) osoby niebinarne najczęściej określały się jako aseksualne ze wszystkich osób trans (zrobiło tak 17% z nich, w porównaniu do 7% trans mężczyzn, 6% trans kobiet i 4% osób crossdresserskich).

14,1% (+0,7 p.p.) osób respondenckich określiło się jako homoseksualne. Dwa razy tyle osób (28,2%, -0,5 p.p.) wybrało anglojęzyczny termin gay, któro zbiorczo określa osoby homoseksualne, a - w pewnych kontekstach - nieheteroseksualne w ogóle. Co szósta osoba określiła się jako gej (16,5%, +1,7 p.p.), a blisko co piąta - jako lesbijka (19,4%, +2,7 p.p.). Rzadziej sięgano po mniej jednoznaczne etykietki nazywające pociąg osób kobiecych do innych osób kobiecych: termin safonka wybrało 4,2% (+2,7 p.p.) osób, a przymiotnik safick_ - 7,6% (+0,7 p.p.). 2,3% (+0,1 p.p.) osób opisało się jako heteroseksualne.

13,6% (-0,8 p.p.) osób podało, że nie etykietuje swojej seksualności.

Wydaje się, że osoby respondenckie chętnie podejmują próby odzyskiwania (ang. reclaiming) terminów funkcjonujących jako wyzwiska. Aż 23,3% (+3,8 p.p.) zaznaczyło odpowiedź pedał_ka. W tym roku dodałośmy też do formularza słowo lesba i jego anglojęzyczny odpowiednik, dyke. Określenie lesba wybrała co dziesiąta z badanych osób (10,7%), a dyke - 6,1%. Podkreślamy, że wymienione słowa wciąż są powszechnie odbierane jako obraźliwe, więc nie należy używać ich w stosunku do osób, o których nie wiemy, że im to odpowiada.

Podział wyników ze względu na miejsca zamieszkania pokazuje, że osoby mieszkające za granicą znacznie częściej określają się jako queer - robi tak aż 72,1% z nich w porównaniu do 58,8% osób mieszkających w Polsce.

Podział ze względu na przypisaną płeć ujawnia, że osoby AMAB znacznie częściej deklarują pociąg do więcej niż jednej płci: 59% w porównaniu do 44,9% osób AFAB. Osoby AFAB z kolei dużo częściej umieszczają się na spektrum aseksualności - robi tak aż 38,5% z nich w porównaniu do 22,7% osób AMAB. Co ciekawe, wśród obu grup odsetek osób określających się jako geje jest niemal identyczny (16,5% osób AMAB i 16,8% osób AFAB). Określenia lesbijka używa za to nieco więcej osób AFAB - 20,2% vs. 17,7% osób AMAB.

Dopiski

• faggot (4) / pedalskx (2) / pedał (3)
• questioning (4) / kwestionującx (2) / rozważającx swioją orientację / „jeszcze odkrywam swoją seksualność”
• aseksualnx (5) / as (2) / ace (3) / aseskual
• aegosesksualnx (5) / aego
• abrosekualnx (3)
• sapphic (2) / safiosexualnx
• toric (2) / torycznx
• poli (2) / poly / poliamo
• aroacespec (2) / aroace (2) / aspec (2)
• gray-ace / greyseksualnx (3) / greysexual / szaroaseksualnx
• bi (4) / biseksualnx (3)
• pan (2) / panseksualnx
• lesbogej / lesbopedał / dykefag
• acespec (2) / w spektrum aseksualności (3)
• heteroflexible (2)
• bicurious (2)
• gejowx (2) / gay
• queerowx (2) / kłirowx
• t4t (2)
• androelastyczność
• achilean
• faunicznx
• homoflexible / homoelsatycznx
• diamoric / diamorycznx
• androsexual / androseksualnx
• ambrio
• demiaroace
• uranicznx / uranic
• apothisexual / sex repulsed / apotiseksualnx
• skoliosexual
• attracted do kobiecości
• „bezpreferencyjnx / lubię wszystkich / oceniam po vibe'ie”
• sapioseksualnx
• nieheteronormatywnx / niehetero
• dyke
• ninflexible
• saturniflux
• cupiaflux
• mollosexual
• frayseksualnx
• omniseksualnx
• gaybian
• quoiosexual
• reprocisexual
• caedseksualnx
• lesbian
• ambiamoryczny
• alloseksualnx
• nb4nb
• demiseksualnx
• dicksexual
• unlabeled / "nie określam się"
• myrseksualnx
• lesboy

Etykietki opisujące romantyczność

Po tym jak w 2023 roku dodałośmy do formularza pytanie o etykietki opisujące orientację seksualną, w licznych komentarzach osoby respondenckie zwracały nam uwagę, że warto by było dodać podobne pytanie o orientację romantyczną. Termin ten stosowany jest najczęściej przez osoby aseksualne, które - choć nie odczuwają pociągu seksualnego lub odczuwają go rzadko - mogą określać się jako np. homo- lub biromantyczne, czyli zainteresowane relacjami romantycznymi z osobami określonej/ych płci. Również część osób alloseksualnych (tj. nie-aseksualnych) opisuje swój pociąg do innych z użyciem tej kategorii, określając się na przykład jako biseksualne, ale homoromantyczne (tzn. seksualnie atrakcyjne są dla nich osoby wielu płci, ale są w stanie nawiązywać relacje romantyczne tylko z osobami swojej/podobnej do swojej płci).

Po wypełnieniu części kwestionariusza dotyczącej orientacji seksualnej, osoby respondenckie były pytane, czy oddzielają orientację seksualną od romantycznej, a w razie odpowiedzi twierdzącej mogły zaznaczyć, jakich określen używają.

51,5% (-1,1 p.p. w stosunku do zeszłego roku) zadeklarowało, że rozdziela orientację seksualną od romantycznej. Poniżej prezentujemy ich odpowiedzi nt. tej drugiej. Popularność różnych określeń jest z grubsza analogiczna do popularności tych opisujących seksualność.

Podobnie jak w przypadku etykietek dotyczących seksualności, najchętniej wybieranym określeniem było queer – wybrało je 52,1% (+1,4 p.p.) osób.

Drugą co do wielkości grupą są osoby odczuwające pociąg romantyczny do więcej niż jednej płci. Tak określiło się 44,4% (-3,1 p.p.). badanych Najwięcej opisało się jako panromantyczne (22,6%, -2,3 p.p.), nieco mniej - jako biromantyczne (21,5%, +1,9 p.p.). Pozostałe etykietki z tej kategorii były wyraźnie mniej popularne: termin poliromantyczn_ wybrało 9,2% (-1,8 p.p.) osób, omniromantyczn_ - 4,7% (+0,3 p.p.), a najmniej popularny multiromantyczn_ - jedynie 2,1% (-0,3 p.p.). Ciekawie zauważyć, że przedrostek pan- jest w tym przypadku bardziej popularny niż (wydawałoby się, że dużo bardziej rozpoznawalny) przedrostek bi-.

Trzecią co do wielkości grupą w kontekście orientacji romantycznej są osoby na spektrum aromantyczności stanowiące 38,3% (+2,4 p.p.) próby. Najczęściej określały się po prostu jako aromantyczne (23,3%, +0,9 p.p.), w drugiej kolejności jako demiromantyczne (16,7%, +2,1 p.p.), a najrzadziej - jako szaroromantyczne (5,5%, +0,5 p.p.).

11,3% (+0,1 p.p.) osób określiło swoją orientację jako homoromantyczną. 15,8% (+2,9 p.p.) podało, że pod względem pociągu romantycznego określa się gejami, a 17,3% (+2,2 p.p.) - lesbijkami (np. jak w złożeniu „aseksualny gej”, „aseksualna lesbijka”). Podobnie jak w przypadku orientacji seksualnej, rzadziej wybierano określenie safonka (4,8%, +0,5 p.p.) i przymiotnik safick_ (8,5%, +1,6 p.p.). Blisko jedna czwarta badanych 24,5%, -0,3 p.p.) podała, że swoją orientację romantyczną określa angielskim terminem gay. Z kolei, jako heteroromantyczne określiło się 2,7% (-0,1 p.p.) osób.

11,5% (-3,1 p.p.) osób podało, że choć rozdziela orientację seksualną od romantycznej, to nie etykietuje tej drugiej.

Podobnie jak w przypadku opisywania orientacji seksualnej, część osób odzyskuje terminy uznawane za wyzwiska. W wyniku naszej drobnej pomyłki, w pytaniu o orientację romantyczną obok opcji pedał_ka (7,2%) znalazły się osobno także pedał (17,5%) i pedałka 5,5% niedostępne w pytaniu o seksualność. W pytaniu o orientację romantyczną, łącznie przynajmniej jedna z tych trzech opcji zaznaczyło 21,2% osób. Odpowiedź lesba zaznaczyło 10,4%, a anglojęzyczne dyke - 3,4%. Tak jak w powyższej sekcji podkreślamy, że określenia te należy stosować wyłącznie w stosunku do osób, które wyraźnie sobie tego życzą.

Przy podziale na płeć przypisana przy urodzeniu widać większą dysproporcję użycia terminów gej i lesbijka jako określeń orientacji romantycznej niż w pytaniu o orientację seksualną. Słowa gej chętniej używają osoby AFAB (16,7%) niż AMAB (11,8%), z kolei słowa lesbijka - częściej osoby AMAB (20,3%) niż AFAB (16,4%).

Dopiski

• poszukującx (2) / questioning (3) / rozważającx
• aromantycznx (2) / aro spektrum (5) / aro (2) / a-spec
• queerplatonicznx (3)
• bi (2) / biromantycznx
• demiromantycznx (2) / demitomantic / demi
• cupioromantycznx (2)
• mgławicoroamntycznx (2)
• aroflux (2) / aropłynnx
• urańskx
• monogamicznx
• panromantycznx
• coeoromantic
• recipromantycznx
• homoflexible
• noninromantycznx
• lesbian
• abroromantycznx
• faggot / pedalskx
• omni
• enbiańskx
• berriromantycznx
• alloaro
• demisensualnx
• gynestetycznx
• queromantic
• quoiroamtic
• ninflexible
• saturniflux
• cupiaroflux
• molloromantic
• autyaro
• alterous
• lithoromantic
• faunicznx
• poliromantycznx / poli / poly
• greyromantic
• t4t
• nb4nb
• lezbitka
• quasiroamntycznx
• heteroromantycznx

Proces tranzycji

W zeszłym roku zdecydowałośmy się wyjść naprzeciw licznym prośbom, by rozszerzyć ankietę o kwestie pozajęzykowe – mianowicie kilka nieobowiązkowych pytań dotyczących procesu tranzycji. Ponieważ nie spotkałośmy się z badaniem na szeroką skalę, które analizowałoby proces tranzycji u osób niebinarnych, a z naszym raportem docieramy szeroko, uznałośmy, że to znakomita okazja do uzupełnienia zasobów wiedzy o naszej społeczności. 74,1% osób respondenckich zdecydowało się z tej możliwości skorzystać. Jest to odsetek większy niż się spodziewałośmy – ale pokazuje, że osoby transpłciowe chętnie opowiadają o swojej tranzycji w bezpiecznych przestrzeniach.

Te 74,1% przekłada się na 1173 osób – i właśnie do tej grupa będzie stanowić punkt odniesienia w analizie wszystkich pytań dotyczących tranzycji.

Odpowiedzieć na pytania o tranzycję zdecydowało się 74,96% spośród osób AFAB i 69,62% osób AMAB; 74,39% sprośród osób mieszkających w Polsce i 72,06% osób mieszkających za granicą; 75,35% grupy młodszej i 71,8% grupy starszej. Liczby te sugerują, że demografia tej sekcji jest zbliżona do ogólnej.

Wnioski ogólne dotyczące tranzycji

Poszczególne elementy tranzycji cieszą się różną popularnością wśród społeczności osób niebinarnych i poszukujących. Dla ułatwienia opisu badań podzieliłośmy odpowiedzi odpowiedzi na grupy: o sentymencie negatywnym, neutralnym i pozytywnym.

Powyższe dane nas nie zaskakują: osoby niebinarne zdecydowanie czują potrzebę dopasowania swojego ciała i ekspresji do swojej rzeczywistej płci.

Zdecydowanie najpopularniejsza jest tranzycja społeczna – odpowiedzi pozytywne to aż 90,5% w zestawieniu z zaledwie 4,2% negatywnych. Ponad połowa osób respondenckich odpowiedziała pozytywnie na pytanie o tranzycję medyczną niewymagająca pomocy lekarskiej (64,1%), zmianę znacznika płci (59,9%) i zmianę imienia (52,8%).

Interwencje medyczne są poniżej progu połowy, ale wciąż ponad jedna trzecia osób respondenckich przechodzi lub planuje przejść ten rodzaj tranzycji: 37,8% dla terapii hormonalnej i 41,1% dla zabiegów chirurgicznych.

Tranzycja społeczna

Tranzycja społeczna obejmuje zmiany takie jak zmiana sposobu ubierania się, noszenie makijażu, używanie nowych imion i zaimków, a także informowanie rodziny, bliskich czy miejsca nauki/pracy o swojej tożsamości płciowej.

Nie dziwi nas, że aż 60,1% odpowiedziało, że tranzycję społeczną przeszły „w części miejsc tak, w części nie” – jest to bowiem blisko związane z tym, gdzie dana osoba może się bezpiecznie wyoutować.

Szeroko pojęta tranzycja społeczna jest najłatwiej dostępną formą dopasowania się do swojej rzeczywistej płci, a jednocześnie dla wielu osób najistotniejszą częścią procesu – co sprawia, że aż 90,5% osób zaznaczyło którąś z pozytywnych odpowiedzi.

Przejście tranzycji społecznej we wszystkich obszarach życia nieco częściej deklarują osoby AMAB (24,6%) niż AFAB (22,7%). Ponadto, chęć przejścia tranzycji społecznej w przyszłości wyraziło ponad dwa razy więcej z nich (11,9% osób AMAB vs. 5,8%) osób AFAB). Co nie dziwi, grupa starsza częściej odpowiada, że już przeszła proces, niż grupa młodsza, ale też więcej jest w niej osób niezdecydowanych oraz osób zdecydowanych, że nie chcą przechodzić tranzycji społecznej.

Dopiski

• częściowa tranzycja (17)

Tranzycja prawna: zmiana imienia

Proces urzędowej zmiany imienia w Polsce nie należy do najprostszych i najprzyjemniejszych: często wymaga okresu, w którym używa się nowego imienia i zbiera na to dowody, ale jednocześnie wciąż musi się używać nekronimu w oficjalnych sytuacjach. Wybranie Urzędu Stanu Cywilnego przyjaznego osobom queerowym (można skorzystać z dowolnego w całym kraju) może znacznie ułatwić uzyskanie decyzji pozytywnej. W sekcji Imiona w naszym serwisie zbieramy nie tylko przykłady neutralnych płciowo imion, ale też materiały pomagające poruszać się w tym systemie. Szczególnie polecamy poradnik ze strony Tranzycja.pl, w którym można znaleźć przykładowe wnioski i listę polecanych urzędów oraz poradnik Hanny Talczewskiej, której udało się zmienić imię i nazwisko na kobiecie mimo męskich danych w dokumentach.

10,9% osób udało się formalnie zmienić imię. 6,2% zadeklarowało, że jest w trakcie tego procesu. Kolejne 35,7% zadeklarowało chęć formalnej zmiany imienia w przyszłości, co daje łącznie 52,8% pozytywnych odpowiedzi.

Ciekawie jest zestawić te dane z tymi omawianymi w sekcji nt. wyboru imienia (z zaznaczeniem, że na pytania dotyczące tranzycji odpowiedziało jedynie 74,1% osób respondenckich, więc mimo – jak pisałośmy wyżej – całkiem dobrej reprezentatywności dla całej próby, do porównań należy podchodzić ostrożnie). Łącznie posługiwanie sie imieniem innym niż nadane zadeklarowało 68,1% osób, w tym osoby używające zmienionej wersji imienia nadanego przez rodziców. Z kolei odsetek tych, które wybrały zupełnie nowe imię (51,2%) jest niemal równy odsetkowi osób, które formalnie zmieniły, zmieniają bądź zamierzają zmienić imię.

Osoby mieszkające za granicą częściej deklarowały przejście oficjalnej zmiany, co może wynikać z odmiennych (łatwiejszych) procedur w innych krajach. Osoby AFAB częściej zmieniają imię oficjalną procedurą, podczas gdy osoby AMAB (nieznaznie) częściej deklarują, że nie zamierzają tego robić. Nie jest zaskoczeniem, że więcej osób z grupy starszej zdążyło już oficjalnie zmienić imię, podczas gdy osoby młodsze deklarują chęć zrobienia tego w przyszłości. Ale grupa starsza bardziej zdecydowanie mówi też, że tej zmiany przechodzić nie zamierza.

W komentarzach dwie osoby napisały, że czekają aż urzędowy proces zmiany imienia stanie się przyjaźniejszy. Dwie podały, że raz już przeszły proces zmiany imienia, ale zastanawiają się nad ponowną zmianą w przyszłości na imię brzmiące bardziej neutralnie. Jedna osoba napisała, że chciałaby przejść proces „jakby się dało mieć jedno imię męskie, a drugie żeńskie w dowodzie” (w tym miejscu można wspomnieć np. imię Maria, które w Polsce nosi stosunkowo dużo osób z męskim znacznikiem płci).

Tranzycja prawna: znacznik płci

34,4% osób respondenckich podało, że chciałoby zmienić prawny znacznik płci, gdyby w Polsce dostępna była opcja neutralna, a 8,9% - że zdecydowałoby się na usunięcie informacji o płci z dokumentów, gdyby miało taką możliwość. Te dane pokazują, jak istotne dla osób niebinarnych jest to, żeby dokumenty nie kłamały na temat ich płci.

12,3% zamierza w przyszłości zmianę na drugi znacznik binarny, a 2,1% ma taki proces już za sobą.

Co ciekawe, 0,5%, czyli 6 osób, podało, że ma za sobą zmianę znacznika na neutralny (w jurysdykcjach, gdzie jest taka możliwość). Choć to niewielka część próby badawczej, to wciąż jest to zaskakująco wiele jak na badanie dotyczące osób polskojęzycznych. 2 z tych osób zadeklarowało, że obecnie mieszka poza granicami Polski, a 3 – że obecnie mieszka w Polsce; pozostała osoba odmówiła odpowiedzi na pytanie o miejsce zamieszkania.

18,5% wprost deklaruje brak zamiaru zmiany znacznika płci.

W komentarzach do pytania, trzy osoby podały, że mają za sobą prawną zmianę znacznika, ale - jeśli będzie taka możliwość - chciałyby zmienić go na neutralny lub usunąć.

Tranzycja medyczna: niewymagająca pomocy lekarskiej

Dostosowywanie swojego wyglądy/głosu do swojej płci na sposoby niewymagające pomocy lekarskiej może obejmować usuwanie owłosienia, trening głosu, czy noszenie specjalnej odzieży: binderów (spłaszczających klatkę piersiową u osób AFAB), packerów (tworzących wybrzuszenie w kroku) czy gaffów (ukrywających wybrzuszenie w kroku).

Blisko połowa badanych osób (47,8%) podała, że korzysta z takich możliwości, a 16,3% - że zamierza zacząć w przyszłości.

14,2% jeszcze nie wie, czy chce to robić, a 17,6% wie, że nie zamierza. 1,4% podało, że w tym obszarze przechodzi detranzycję, co oznacza, że korzystało, a następnie zrezygnowało z wyżej wymienionych sposobów zmiany wyglądu/głosu.

W komentarzach 9 osób napisało, że korzysta z możliwości zmiany wyglądu/głosu w ograniczonym zakresie („czasami”, „sporadycznie”, „czasem noszę binder i moduluję głos w zależności od potrzeby”). Jedna z osób podała, że nie może nosić bindera „z powodów zdrowotnych”; dla dwóch jest to niekomfortowe. W tym miejscu warto polecić przygotowany przez Fundację Trans-Fuzja poradnik na temat bezpiecznych sposobów spłaszczania klatki piersiowej.

Tranzycja medyczna: terapia hormonalna

37,8% osób respondenckich udzieliło jednej z pozytywnych odpowiedzi na pytanie o terapię hormonalną. Najwięcej (21,9%) dopiero zamierza zacząć z niej korzystać, kolejne 13,9% już przyjmuje hormony, a 2% stosuje microdosing, czyli przyjmuje mniejsze niż typowe dawki hormonów. Osoby zainteresowane tematem tranzycji hormonalnej odsłyamy do serwisu Trnazycja.pl, gdzie można znaleźć szczegółowe omówienie procesu feminizującej i maskulinizującej terapii.

Wśród osób respondenckich Spisu, na terapię hormonalną zdecydowanie częściej decydują się osoby AMAB. 50,8% z nich już korzysta lub zamierza z niej korzystać, w porównaniu do 33,7% osób AFAB. Osoby AFAB wyraźnie częściej deklarują, że nie zamierzają korzystać z terapii hormonalnej (36,4% osób AFAB, w porównaniu do 24,2% osób AMAB). Jednocześnie, częściej są też niezdecydowane.

0,5% zaznaczyło, że zrezygnowało z terapii hormonalnej. Wśród dopisków pojawiły się dwa komentarze o tym, że osoba przestała przyjmować pełną dawkę, ale zamierza wrócić do microdosingu i jeden o tym, że osoba osiągnęła już upragnione zmiany (część efektów terapii hormonalnej ustępuje po odstawieniu hormonów; część - np. obniżenie głosu na skutek przyjmowania testosteronu - jest stała).

Tranzycja medyczna: interwencje chirurgiczne

41,1% osób respondenckich udzieliło jednej z pozytywnych odpowiedzi na pytanie o interwencje chirurgiczne. Najwięcej, 35,9%, dopiero zamierza z nich skorzystać. Jedynie 3,2% przeszło już wszystkie zabiegi, które chce przejść, a 2% - część, z tych które chce przejść. 31,8% osób nie zamierza przechodzić żadnych afirmujących płeć interwencji chirurgicznych, a 26% jeszcze nie jest pewne.

Co ciekawe, wśród osób badanych większą popularnością cieszą się interwencje chirurgiczne (powtórzmy, 41,1% poztywnych odpowiedzi) niż terpia hormonalna (37,8% pozytywnych odpowiedzi). Więcej osób jest też zdecydowanych, że nie chcą skorzystać z terapii hormonalnej (33,6%) niż z zabiegów operacyjnych (31,8%).

Osoby AFAB są zdecydowanie bardziej zainteresowane interwencjami chirurgicznymi niż osoby AMAB. Częściej deklarują zarówno przejście części lub wszystkich pożądanych zabiegów, jak i zamiar przejścia ich w przyszłości.

Porównanie z poprzednimi edycjami

Pracujemy także nad raportem dokładniej porównującym wyniki Spisów na przestrzeni lat. By uczynić nasze dane bardziej dostępnymi dla międzynarodowej społeczności queerowej i akademickiej, będzie on dostępny po angielsku.

Ogólne wnioski

Wyniki naszego badania pokazują przede wszystkim ogromną różnorodność społeczności osób niebinarnych: choć statystycznie jesteśmy młode, to istnieją niebinia w każdym wieku; choć klaruje się standard niebinarnego języka, to używamy również wielu innych form, bardzo często też tych binarnych; nazywamy swoją płeć i orientację seksualną i romantyczną na wiele różnych sposobów; część z nas nazywa się osobami trans, część nie; część używa imienia nadanego, część wybiera własne… Nie jesteśmy monolitem – nasza piękna i bogata różnorodność jest naszą siłą.

Niebinarny Spis Powszechny maluje obraz społeczności, która swoją tożsamość dokładnie analizuje i nieustannie odkrywa, która przy wyborze używanego języka kieruje się bardziej czynnikami wewnętrznymi niż zewnętrznymi – ale też boi się odrzucenia ze strony społeczeństwa i stara się nie prowokować otoczenia, często kosztem własnego szczęścia. Nie przepadamy za formalnościami, w bezpiecznych przestrzeniach chętnie rozmawiamy o naszej tożsamości i procesie tranzycji, a by się opisać, wciąż chętniej sięgamy po zapożyczenia z angielskiego niż ich spolszczenia.

Dane zebrane w badaniu zwracają też uwagę na kwestie ważne dla społeczności: jak ułatwienie procesu tranzycji prawnej i medycznej, udostępnienie trzeciej opcji znacznika płci, czy zastąpienie nazwy „rodzaj nijaki” przez „rodzaj neutralny”.

Spośród tegorocznych wyników szczególnie zainteresowała nas popularność rodzaju neutralnego, która w mowie po raz pierwszy przekroczyła 50%, a zarówno w mowie jak i piśmie zdecydowanie przerosła popularność jednej ze standardowych form, czyli rodzaju żeńskiego. Innym interesującym wynikiem jest to, że spośród form rzeczownikowych najchętniej wybierano w tym roku osobatywy, którymi chciałoby być określane niemal 3/4 badanych osób. Jest to interesujące o tyle, że w żadnej innej kwestii dotyczącej języka polskiego osoby respondenckie nie były aż tak zgodne.

Przez pięć lat znacząco spadł odsetek osób korzystających wyłącznie ze standardowych męskich i/lub żeńskich form, a wzrósł - osób, którym odpowiadają wyłącznie formy niestandardowe, wśród których zdecydowany prym wiedzie rodzaj neutralny. Jednocześnie, choć popularność zgodnych z rodzajem neutralnym neutratywów jest w tym roku najwyższa w historii Spisu, to przez wszystkie edycje badania utrzymuje się mniej więcej na tym samym, względnie niskim poziomie. Sugeruje to, że osoby niebinarne poszukują form językowych innych niż męskie i żeńskie, ale możliwe bliskich standardowej polszczyźnie. Widzimy to też w przypadku form rzeczownikowych, gdzie półnormatywne osobatywy wygrywają z mało intuicyjnymi w tworzeniu neutratywami, a także w przypadku form grzecznościowych, wśród których państwo zdecydowanie wygrywa z neologizmami.

Nasze rekomendacje

Od początku naszej działalności, naszą główną rekomendacją nt. zwracania się do osób niebinarnych jest po prostu mówienie (d)o nich tak, jak same sobie tego życzą. Jak wskazują nasze własne doświadczenia i wyniki Spisu, większość form używanych przez osoby niebinarne jest stosunkowo prosta w tworzeniu i użyciu, a one same mają w sobie wyrozumiałość dla trudności i przypadkowych pomyłek osób ze swojego otoczenia. Mówiąc krótko: jeśli zakładamy dobrą wolę po obu stronach, poprawna komunikacja nie powinna być większym problemem.

Ponieważ osoby niebinarne są bardzo różnorodną grupą, błędne by było oczekiwanie, że wszystkie będą mówić tak samo - choćby używać tego samego rodzaju gramatycznego. Jednocześnie, z ciekawością obserswujemy kształtowanie się standardu niebinarnej polszczyzny, a co za tym idzie, możemy pokusić się o wskazanie form, które mogą stanowić „domyślną” alternatywę dla tych męskich i żeńskich. To może być przydatne dla osób pisarskich, dziennikarskich i tłumaczących, a także dla samej społeczności osób niebinarnych.

Najpowszechniejszą alternatywą dla rodzaju męskiego i żeńskiego jest bezsprzecznie rodzaj neutralny (nazywany właśnie „neutralnym”, a nie „nijakim”). Warto włączyć pierwszo- i drugoosobowe zwroty w rodzaju neutralnym do programu nauczania języka polskiego jako obcego oraz uwzględnić je w polskich gramatykach jako, owszem, wciąż rzadkie w perspektywie całej polskojęzycznej społeczności, ale już nie wyłącznie „potencjalne”.

Jeśli chodzi o formy rzeczownikowe, najbezpieczniejszym sposobem określania nieznajomych osób niebinarnych będą osobatywy. Choć niezmiennie zachęcamy osoby dziennikarskie, pisarskie i tłumaczące do korzystania z neutratywów, to zaznaczamy, że mimo popularności rodzaju neutralnego, same osoby niebinarne nie używają ich często. Neutratywy jednak mają tę zaletę, że są zgodne z czasownikami i przymiotnikami w rodzaju neutralnym (łatwiej napisać „znane pisarze ogłosiło” niż przeskakiwać między „ogłosiło” połączonym z nazwiskiem a „ogłosiła”, którego wymaga gramatycznie żeńska „znana osoba pisarska”). Im więcej wystąpień neutratywów w literaturze i prasie, tym większe osłuchanie z nimi. W ramach inspiracji polecamy zajrzenie do przygotowanego przez nas słownika proponowanych form neutratywnych i/lub kontaktu z nami; chętnie doradzimy i pomożemy przy redakcji tekstu.

Jeśli w danej sytuacji czy tekście niemożliwa jest po prostu rezygnacja ze zwrotów grzecznościowych, najpopularniejszą alternywą dla form pan i pani jest państwo z uzgodnieniem mnogim („czy chcą państwo...”) lub pojedynczym („czy chce państwo...”). Warto dodać formę państwo do formularzy czy automatycznych generatorów mejli. Można też skorzystać z niej, zwracając się do nieznajomej osoby niebinarnej w oficjalnej sytuacji, np. w formalnym mejlu/liście. Z naszych doświadczeń wynika, że nawet jeśli dana osoba ostatecznie poprosi o użycie jakiejś innej formy (np. jakiegoś neologizmu, którejś z form binarnych, czy choćby zwrotu na „wy”), to doceni nasze starania w miejsca zakładania, że forma pan czy pani będzie lepsza na podstawie „bardziej męskiego/kobieciego” wyglądu czy brzmienia nazwiska.

Po co komu spis?

Tworzymy Niebinarny Spis Powszechny, bo:

• daje nam potrzebne dane na temat tego, jak mówią osoby niebinarne i jak chcą, by o nich mówić; powołujemy się na nie, konsultując teksty i tłumaczenia oraz prowadząc szkolenia o językowej inkluzywności;
• daje nam argumenty – np. gdy prof. Bańko nazywa dukaizmy „czystą formą bez odniesienia w realnym życiu”, możemy odwołać się do danych o setkach osób, które w realnym życiu ich używają;
• badając, edukujemy – w dopiskach pojawiały się głosy osób, które właśnie z naszego badania dowiedziały się o niektórych możliwościach wyrażania się w języku;
• dzięki danym ze Spisu powstał Manifest Niebinarnej Polszczyzny;
• Spis pomaga osobom niebinarnym wybrać używane formy – 10,4% osób respondenckich mówi, że kieruje się popularnością danej formy;
• dzięki Spisowi wiemy, że unikanie niestandardowych form przez osoby niebinarne w znacznej części wynika nie z niechęci do form samych w sobie, lecz z powodów pozajęzykowych – dzięki czemu lepiej wiemy, na czym skupić nasze wysiłki aktywistyczne;
• wreszcie – jak mówią same osoby respondenckie, sprawiamy, że czują się mniej samotne.

Odpowiedzi osób respondenckich w polu na dodatkowe uwagi potwierdzają, że osoby niebinarne rzeczywiście dostrzegają te korzyści. Jednocześnie bardzo podnoszą nas na duchu i motywują do dalszej pracy. W ramach celebrowania queerowej radości, chcemy podzielić się wybranymi odpowiedziami na zamykające formularz pytanie „Czy masz coś jeszcze do dodania?”:

• w imieniu moich przyjaciół dziękuję za szanse pokazania światu że osoby niebinarne istnieją. Cały rok czekali na następny spis i to oni mnie namówili do wzięcia udziału. Dobrze jest wiedzieć że nie jesteśmy sami
• Szczerze sama ankieta poinformowała mnie o wielu słowach i opcjach o których wcześniej nie wiedziałam. Dziękuję wam za to, i za fakt że prowadzicie taki spis. Powodzenia w sprawdzaniu odpowiedzi, dbajcie o siebie.
• Bardzo dziękuję że robicie taki spis, zamierzam pisać na powiązany temat pracę licencjacką i to naprawdę super że powstaje takie kompendium informacji!!
• Dzięki, że to robicie <3 Gdy wypełniam ten spis (a robię to trzeci raz), nie czuję się takie samotne. Mam nadzieję, że to pomoże ludziom zrozumieć, że jest nas sporo i chcemy jedynie żyć normalnie - bez lęku, mając komfort używania komfortowych dla nas form. Trzymajcie się!
• samo nie wiem, fajnie że ktoś tworzy takie ankiety, że to nie jest takie niszowe i nieznane przez nikogo, bardzo lubie odpowiadac na pytania o sobie i to jeszcze na takie pytania ze wiem ze ktos mnie szanuje, jeżeli dałoby się Wam w jakiś sposób pomagać to chciałobym:)) pozdrawiam Was i wszystkiego dobrego dla dobrych ludzików!
• dziękuje za tą ankietę, zeszłoroczna była drugą, w której miałom okazji uczestniczyć, zawsze zachęcam też znajomych, po czym dogłębnie wczytuję się w wyniki. |
• Ta strona jest świetną inicjatywą, pomogła mi się ułożyć z nowymi zaimkami i wytłumaczyć użycie ich rodzinie.
• jako osoba niebinarna sam nie znałem większości tych form i zaimków😅 fajnie że tyle ich jest:))
• Bardzo miło patrzeć jak z roku na rok spis się rozwija, dziękuję 🤍💜🤍
• Bardzo dobry pomysł z umożliwieniem odsłonięcia odzyskanych wyzwisk
• dowiedziałxm się dużo o zmianie prawnej imienia w polsce j uważam że ta wiedza powinna być bardziej powszechna
• Cieszę się, że ten Spis dalej trwa. Coraz bardziej podoba mi się ten projekt i dziękuję, że jest kontynuowany. Jeśli będziecie z czymś potrzebować pomocy, dawajcie znaka - śledzę Was na SMach i chętnie się zaangażuję.
• Dziękuję za wasze zaangażowanie i udzielanie głosu osobom takim jak ja, choć tak często wyśmiewa się nas lub zaprzecza naszemu istnieniu. Życzę wam siły do dalszej pracy i spokoju ducha w tych dziwnych czasach.
• Nie mogę uwierzyć, że to już mój 4 spis! Good job, z każdym rokiem ankieta wydaje się lepszą.
• Dziękuję za dodanie opcji butch, made my day <3
• nie wiem czy to odpowiednie miejsce na mowienie o tym ale dziekuje mocniutko za to ze spis istnieje i jest tak niesamowicie inclusive, bardzo mnie to cieszy 🫶 milego dnia!!
• Nic, tak naprawdę, chciałem tylko pochwalić za schowanie odzyskanych przezwisk dla wrażliwych i wygodny język, płynnie się wypełniało tą ankietę
• dzięki za waszą robotę ❤️
• nie mam, dziękuję że jesteście ^•^
• Super że ten spis istnieje i w ogóle istnieje inicjatywa zaimki.pl! Pozdrawiam was serdecznie <3
• Jesteście super!!!!! : 3
• Robicie świetną robotę!😊 | Dzięki!💜
• nie mam, świetna ankieta! <3
• Nie, dużo słonka, pedały xd

Kolejna edycja

Ze względu na to, jak nowy i szybko rozwijający się jest język osób niebinarnych, zależy nam na tym, by badać go regularnie. W pierwszych latach Spisu zmiany wyników następowały bardzo dynamicznie, natomiast teraz sytuacja zdaje się być stabilna. Z roku na rok rośnie liczba pytań, które zadajemy, rośnie rozmiar raportu ze Spisu, a tym samym ilość czasu i pracy, którą musimy w niego włożyć. Osoby respondenckie również zdają się być nieco zmęczone wypełnianiem badania, sądząc po istotnym spadku liczby odpowiedzi w porównaniu do poprzednich lat.

Dlatego Niebinarny Spis Powszechny przechodzi teraz w tryb trzyletni. Kolejna edycja odbędzie się w lutym 2028.

Pod tym linkiem możesz zapisać się na mailową przypominajkę 😉

A my w międzyczasie będziemy pracować nad polsko- i anglojęzycznym podsumowaniem wyników z pięciu lat badań.

Bibliografia

Poza raportami z pierwszej, drugiej, trzeciej i czwartej edycji badania oraz wynikami anglojęzycznego Gender Census, w niniejszym raporcie odwoływałośmy się do następujących źródeł:

• Baron, Dennis. 2020. What's Your Pronoun? Beyond He & She. Nowy Jork/Londyn: Liverlight Publishing Corporation.
• Bogaert, Anthony F. 2015. Asexuality: What It Is And Why It Matters. The Journal of Sex Research. 52: 362-379.
• Dubisz, Stanisław, Halina Karaś i Nijola Kolis. 1995. Dialekty i gwary polskie. Warszawa: Wiedza Powszechna.
• Grant, Jame M., Lisa A. Motter, Justin Tanis, Jack Harrison, Jody L. Herman i Mara Keisling. 2011. Injustice at Every Turn: A Report of the National Transgender Discrimination Survey. Waszyngton: National Center for Transgender Equality and National Gay and Lesbnian Task Force.
• Hansen, Karolina i Katarzyna Żółtak. 2022. Social Perception of Non-Binary Individuals. Archives of Sexual Behavior. 51: 2027-2035.
• Iantaffi, Alex. 2017. „Future Directions.” [w:] Christina Richards, Walter Pierre Bouman i Meg-John Barker (red.) Genderqueer and Non-Binary Genders. Londyn: Palgrave Macmillan. 283-296.
• James, Sandy E., Jody L. Herman, Susan Rankin, Mara Keisling, Lisa Mottet i Ma'ayan Anafi. 2016. The Report of the 2015 U.S. Transgender Survey. Waszyngton: National Center for Transgender Equality.
• Nowakowska, Maria Magdalena. 2022. Uwagi o (nie)istniejących formach czasownika i ich miejscu w nauczaniu języka polskiego jako obcego. Acta Universitatis Lodziensis. 29: 305-315.
• Puchała, Dominik i Karolina Hansen. 2024. The role of language, appearance, and voice in the social perception of nonbinary individuals. Psychology of Sexual Orientation and Gender Diversity. Advance online publication.
• Skrzydłowska-Kalukin, Katarzyna i Joanna Sokolińska. 2022. Mów o mnnie ono. Dlaczego współczesne dzieci szukają swojej płci? Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
• Smith, William G. 2008. Does Gender Influence Online Survey Participation?: A Record-linkage Analysis of University Facutly Online Survey Response Behavior. San José: San José State University.

Cytowanie

Jeśli cytujesz gdzieś nasz raport, prosimy skontaktuj się z nami i daj znać, gdzie i jak 😉

Jak cytować?

• MLA: Vos, Andrea, Szymon Misiek i Tymoteusz Lisowski. 2025. „Niebinarny Spis Powszechny 2025 – raport.” Zaimki.pl. Kolektyw „Rada Języka Neutralnego.” [publikacja internetowa] https://zaimki.pl/blog/spis-2025
• APA: Vos, Andrea, Szymon Misiek i Tymoteusz Lisowski (2025) „Niebinarny Spis Powszechny 2025 – raport.” Zaimki.pl. Kolektyw „Rada Języka Neutralnego.” https://zaimki.pl/blog/spis-2025
• Chicago: Vos, Andrea, Szymon Misiek i Tymoteusz Lisowski. „Niebinarny Spis Powszechny 2025 – raport.” Zaimki.pl, Kolektyw „Rada Języka Neutralnego”, 2025, https://zaimki.pl/blog/spis-2025