Niebinarny Spis Powszechny 2022 – wnioski

2022-04-18 | @andrea, @szymon, @ausir, @tymk

Wyników drugiej edycji Niebinarnego Spisu Powszechnego jesteśmy ciekawe chyba jeszcze bardziej niż pierwszej. Możemy bowiem nie tylko zastosować zeszłoroczne doświadczenie, by ulepszyć pytania i analizę odpowiedzi, ale też porównać, jak nasz język zmienił się przez ten rok.

Zebrałośmy aż 1816 odpowiedzi! Ciut mniej niż w zeszłym roku, ale to wciąż świetna próba!

---

Demografia

Tym razem udostępniamy nie tylko statystyki dotyczące ogółu badanej populacji, ale również dane dotyczące wybranych podgrup. Jednym z kryteriów podziału jest miejsce zamieszkania: chcemy sprawdzić, czy niebinarna polszczyzna używana w Polsce różni się znacząco od tej używanej na emigracji.

Drugie kryterium podziału dotyka wrażliwej strefy: płci nadanej przy urodzeniu. Pytanie o czyjś AGAB bez dobrego powodu czy zwracanie na niego niepotrzebnej uwagi nie jest zbyt przyjazne osobom trans/niebinarnym (więcej informacji w naszym poście: Czy określenia AFAB i AMAB są transfobiczne?). Tutaj jednak mamy, naszym zdaniem, dobry powód: chcemy móc porównać, ile osób niebinarnych używa zaimków zgodnych z tymi, jakich społeczeństwo oczekuje na podstawie ich przypisanej przy urodzeniu płci, ile przeciwnych, a ile form niebinarnych, oraz zastanowić się, skąd się biorą ewentualne różnice. Pytanie to było oczywiście nieobowiązkowe. Nie tworzyłośmy osobnej podgrupy dla osób, które nie chciały odpowiadać, ani (ze względu na zbyt małą liczebność grupy) dla osób interpłciowych, które przy urodzeniu otrzymały znacznik płci inny niż K lub M (w jurysdykcjach, gdzie to możliwe).

Pragniemy tu podkreślić, że analizowanie zebranych danych z podziałem na podstawie AGABu nie ma na celu zastępowania starej binarności nowymi słowami. Osoby niebinarne są niebinarne, niezależnie jaką płeć im przypisało społeczeństwo! Natomiast niezaprzeczalnie istnieją różnice w socjalizacji – chcemy zbadać jak mocno, o ile w ogóle, wpływają one na czyjąś tożsamość, decyzje oraz podejście do niebinarności.

Nie wiemy wprost, czy nasza próba osób respondenckich jest reprezentatywna dla ogółu populacji polskojęzycznych osób niebinarnych (w końcu nie każda zna zaimki.pl i/lub chciała wziąć udział w Spisie), ale rozkład wieku pokrywający się z wynikami anglojęzycznego Gender Censusu zdaje się potwierdzać, że rzeczywiście to osoby młode najczęściej identyfikują się jako niebinarne.

Warta zauważenia jest znacząca różnica w wielkości grup osób AFAB (1432) i AMAB (284). Może ona wynikać z tego, że choć oczywiście osoby AFAB również padają ofiarami queerfobii, to jednak w porównaniu do osób AMAB zdaje się istnieć dla nich względnie większe przyzwolenie społeczne na naginanie czy łamanie norm płciowych (myślę tu na przykład o obrzydliwych tekstach w stylu „geje to obrzydlistwo, ale na lesbijki to w sumie fajnie popatrzeć”, „chłopaki nie płaczą”, „twardy bądź, nie bądź baba”, itp.). Możliwe też, że osoby cieszące się męskim przywilejem są mniej zmotywowane do kwestionowania swojej płci, a każde potencjalne wykroczenie poza kategorię „mężczyzna” oznacza dla nich spadek w patriarchalnej hierarchii.

Aktualizacja: Jak zauważa Paula Felix Olejniczak (i zdają się potwierdzać niektóre badania):

(…) niezależnie od tematu badania, generalnie częściej kwestionariusze wypełniają osoby socjalizowane do roli kobiety. Także o ile można się zastanawiać, czy rzeczywiście jest dysproporcja między niebinarną tożsamością u osób afab/amab, tak warto mieć na uwadze, że nadrzędnym pytaniem jest, czemu osoby afab częściej wypełniają ankiety 😉

Osoby niebinarne mieszkające za granicą są zazwyczaj starsze niż mieszkające w Polsce, a niebinarne osoby AMAB starsze od osób AFAB.

Jedynie w przypadku 52 osób odpowiedź na pytanie o płeć metrykalną nie zgadza się z pytaniem o tę przypisaną przy urodzeniu. Jednak po odsianiu osób, które przy jednym z tych pytań zaznaczyły „nie chcę odpowiadać”, zostaje ich już tylko 38. Spośród nich 3 zadeklarowały znacznik płci inny niż M lub K (w jurysdykcjach, gdzie to jest możliwe). Oznacza to zatem, że jedynie drobny ułamek osób niebinarnych decyduje się na zmianę znacznika płci w dokumentach. Może wynikać to ze skomplikowania procedury (m.in. konieczność pozwania rodziców do sądu) oraz braku możliwości wybrania niebinarnego znacznika, aczkolwiek wiele osób zapewne zwyczajnie nie czuje konieczności przechodzenia przez tę procedurę.

Używane formy

Rodzaj gramatyczny używany w mowie

Różnice między podgrupami są obecne, choć ogólne trendy są zachowane. Osoby mieszkające za granicą unikają form nacechowanych płciowo ciut rzadziej niż te mieszkające w Polsce, ale też są mniej przekonane do rodzaju neutralnego. Co ciekawe, używają rodzaju niemęskoosobowego ponad dwukrotnie częściej. Osoby AMAB w porównaniu do osób AFAB decydują się na binarne zaimki ciut rzadziej – niezależnie czy te zgodne, czy przeciwne z formami, których oczekiwałoby od nich społeczeństwo. Rzadziej używają też form unikających, za to chętniej sięgają po rodzaj neutralny czy dukaizmy.

Dopiski

• „byłm zmęczon” 12
• „byłaem zmęczonae” 8
• „byłeam zmęczonya” 1
• „bylim zmęczeni” 1
• „byłmiaum zmęczonmiau” 1
• „byłym zmęczony” 1

Zaimki używane w piśmie

Formy „podstawowe” („ono/jego”, „onu/jenu” i „oni/ich”) są w swoich grupach zdecydowanie popularniejsze od bazujących na nich alternatyw. W liczbie mnogiej formy męskoosobowe są ponad trzy razy popularniejsze od niemęskoosobowych. Wśród form placeholderowych najpopularniejsze są iksy.

Ze względu na mnogość opcji, zgrupowałośmy ze sobą podobne zaimki, by lepiej widzieć trendy:

Wyniki są zatem bardzo zbliżone do tych z poprzedniego pytania – z tą różnicą, że pytając również o pismo (czyli włączając niewymawialne formy jak „onx” czy „on_”) widzimy jak bardzo popularne są formy placeholderowe – są używane przez niemal połowę osób respondenckich!

Dopiski

• ono/ich 18
• osoba/osoby 5
• [imię] 5
• xe/xego 3
• miau/miago 2
• onna/jejgo 1
• ono/jegu 1
• ono/jejo 1
• ono/jewo 1
• onu/jegu 1
• onu/jeju 1
• wona/jiji 1

Formy rzeczownikowe

Zdecydowanie najpopularniejsze są formy „bezpieczniejsze”: osobatywy, maskulatywy i na trzecim miejscu feminatywy.

Za granicą zdecydowanie mniejsza jest popularność maskulatywów i iksatywów, podczas gdy pozostałe formy są używane w podonym stopniu. Wśród osób AMAB mniej popularne niż u osób AFAB są maskulatywy, a bardziej neutratywy.

Dopiski

• nauczycielum, partnerum, pracownikum 2
• fae pracownicze,fae partnerskie, fae nauczycielskie 1

Formy grzecznościowe

Zdecydowana większość osób respondenckich lubi, gdy się do nich zwraca „per Ty” nawet w oficjalnych sytuacjach – co nie dziwi, zważywszy na średnią wieku. Co szósta osoba chce używać wyłącznie form „per Ty”, odrzucając formy grzecznościowe.

Normatywne formy grzecznościowe („pan”, „pani”, „państwo”, „per Wy”) cieszą się niemal równą popularnością, każdą lubi co trzecia badana osoba. Nie ma znaczącej różnicy w popularności pojedynczego i mnogiego „państwo”. Neologiczne formy („pań”, „panu”) są zdecydowanie mniej popularne.

Zagranica częściej odrzuca formy grzecznościowe. Podobnie osoby AMAB.

Dopiski

• Towarzysz_ 7
• Pano 5
• Osoba 3
• [Nazwa Zawodu] 2
• Człowiek 1
• Fae 1
• Obywatel_ 1
• Pani(cz) 1
• Panio 1
• Panię 1
• Panna 1
• Panx 1

Zaimki w języku angielskim

Nie jest zaskoczeniem, że osoby niebinarne znające angielski w zdecydowanej większości (81,1%) decydują się używać w nim normatywnych nienacechowanych płciowo zaimków „they/them” (40,9% w wersji z „themselves”, a 61,9% w wersji z „themself”).

Binarne zaimki są używane rzadziej niż po polsku: „he/him” to 46%, a „she/her” – 34,6%.

Znacznie urosła popularność zaimka „it/its” – do 16,9%.

Neozaimków używa 20,5% pytanych. Najpopularniejsze to: „xe/xem” (13,2%) i „ze/zir” (4,5%). i „fae/faer” (4,4%).

Wyniki te względnie pokrywają się z anglojęzycznym Gender Census

Dopiski

• hēo/hie/hire
• ey/em/eirs
• różnorodne [nounself]

Motywacje

Powody nieużywania form niebinarnych

Niewątpliwie istnieje rozdźwięk pomiędzy formami, których osoby niebinarne chcą używać i by wobec nich używano (czyli to, o co pytamy w Spisie), a formami, na które z różnych względów decydują się w realnym życiu. W tym roku po raz pierwszy spytałośmy, co kogo powstrzymuje przed wyrażaniem się tak, jak chce.

25,6% badanych osób zwyczajnie woli formy binarne, a 9,4% osób woli formy niebinarne i cieszy się możliwością ich używania.

Dominującą przyczyną unikania nienormatywnych form jest strach, że ich używanie daną osobę by outowało i narażało na transfobię – tak odpowiedziało 62,7% badanych. 46,1% osób boi się preskryptywistycznych docinek na temat „psucia języka” i używania go „niepoprawnie”. 36,1% badanych ma problem z przyzwyczajeniem się do używania nowych końcówek.

Zagranica mniej boi się queerfobii, za to bardziej martwi się o oskarżenia o psucie języka. Osoby AMAB częściej używają takich form, jakich im się podoba, zarówno normatywnych, jak i nie, a rzadziej boją się o queerfobię.

Dopiski

• niepewność własnej niebinarności 5
• problem z odmianą 1
• depersonalizacja 1
• mieszkam za granicą 1
• nie chcę kopiować znajomych 1

Powody wyboru form

Spytałośmy również, co wpłynęło na czyjąś decyzje o wyborze takich a nie innych zaimków.

Zagranica mocniej kieruje się popularnością danych form, a mniej opiniami osób eksperckich. Dla osób AMAB popularność form jest ważniejsza niż dla osób AFAB.

Dopiski

• bezpieczeństwo 2
• aktywizm i walka z m.in patriarchatem 3
• bliższe identyfikowanie się z niebinarną płcią >22
• spotkanie się z nimi w popkulturze 2

Język neutralny płciowo

Opisywanie grup mieszanych

Po raz pierwszy spytałośmy też grupę respondencką, jakie formy preferują do opisania grupy osób mieszanych płci.

Aż 76,8% trzyma się opcji normatywnej (rodzaj męskoosobowy). 31,3% idzie na przekór androcentryzmowi, wybierając formy niemęskoosobowe. Cieszy nas względna popularność stworzonych przez nas form łosiowych: 18,8%. Inne formy neologiczne są dość niszowe.

Osoby AMAB częściej odrzucają formy męskoosobowe na rzecz mniej normatywnych opcji.

Dopiski

• zrobiliłyśmy, zrobiłyliście 2

Etykietki opisujące płeć

W ankiecie dałośmy do wyboru bardzo wiele etykietek (plus możliwość wpisania własnej) – a to dlatego, że chciałośmy zbadać wiele rzeczy na raz.

Po pierwsze: czy i w jakim stopniu wersje angielskie są popularniejsze od polskich. Otóż są bardzo: „nonbinary” to 62,9%, podczas gdy „niebinarn_” – 52,9% Angielskie „enby” z 45,2% jest ponadczterokrotnie popularniejsze od polskiego „niebinia” z 9,7%. „Agender” z 21,7% kontra „apłciow_” z 11% i „agenderow_” z 8,2%. „Queer” (44,2%) vs. „kłir” (11,4%). Trend jest widoczny od lewej do prawej.

Ale jeśli już używamy polskich określeń, to wolimy tłumaczyć je konsekwentnie. „Demipłciowość” wygrywa z „demigenderowością” (5,7% vs. 2,6%), „płynnopłciowość” z „płynnogenderowością” (9,5% vs. 4,2%), „neutralnopłciowość” z „neutralnogenderowością” (8,1% vs. 3,1%), itp.

Wsród popularniejszych etykietek znajdują się: „nonbinary” (62,9%), „niebinarn_” (52,9%), „osoba” (45,6%), „enby” (45,2%), „queer” (44,2%), „nb” (40,9%), „trans” (28,1%), „genderqueer” (25,1%), „genderfluid” (23,4%), „transgender” (20,9%), „transpłciow_” (19,1%) i „nienormatywn_ płciowo” (18,7%).

40,3% osób respondenckich identyfikuje się jako osoby transpłciowe (= którąkolwiek z etykietek zawierających słowo „trans”).

30,5% osób definiuje się (między innymi) za pomocą „binarnych” etykietek („kobieta”, „kobiec_”, „mężczyzna”, „męsk_”).

Porównanie z poprzednią edycją

Te parę wskaźników pokazuje nam, że warto kontynuować nasze starania dla upowszechniania języka niebinarnego. Wraz z edukacją o istnieniu alternatywnych form oraz ich normalizacją zdajemy się powoli kroczyć w kierunku odważniejszego decydowania się na nienormatywne formy! ❤️

Mimo że minął rok, średnia wieku osób respondenckich spadła. W coraz młodszym wieku zaczynamy rozważać naszą tożsamość.

Lekko wzrosła popularność polskojęzycznych wersji etykietek.

Ogólne wnioski

Zdecydowana większość spostrzeżeń z pierwszej edycji Niebinarnego Spisu Powszechnego wciąż jest aktualna, więc odsyłamy do nich 😉

W tym roku zbadałośmy dodatkowo zależności między miejscem zamieszkania oraz płcią przypisaną przy urodzeniu – a używanymi formami gramatycznymi. Wyniki nie odbiegają zbytnio od moich przewidywań: choć gdzieniegdzie pojawiają się względnie istotne różnice, to jednak ogólne trendy są bardzo podobne niezależnie od podgrupy. Pokazuje to, że socjalizacja nieuchronnie wpływa na nasze podejście do niebinarności, ale ten wpływ jest dość ograniczony. Różnice najprościej streściłobym tak: zdaje się, że osoby, którym przypisano przy urodzeniu płeć męską, mają większe opory przed kwestionowaniem swojej płci i wychodzeniem poza binarne ramy, ale gdy już to zrobią, to częściej „idą na całość”, preferując nienormatywne formy.

Porównanie z poprzednią edycją Spisu pokazuje, jak szybko nasz język zmienia się w kierunku przyjmowania nienormatywnych form językowych. Odsetek osób używających rodzaju neutralnego wzrósł niemal dwukrotnie, podczas gdy odsetek osób używających wyłącznie normatywnych binarnych form spadł ponad trzykrotnie. Widać też przejawy globalizacji, chociażby w częstym wybieraniu anglojęzycznych etykietek czy wzroście popularności zaimka „it/its”.

Cytowanie

Jeśli cytujesz gdzieś nasz raport, prosimy skontaktuj się z nami i daj znać, gdzie i jak 😉

Jak cytować?

• MLA: Vos, Andrea, Szymon Misiek, Paweł Dembowski i Tymoteusz Lisowski. 2022. „Niebinarny Spis Powszechny 2022 – wnioski.” Zaimki.pl. Kolektyw „Rada Języka Neutralnego.” [publikacja internetowa] https://zaimki.pl/blog/spis-2022
• APA: Vos. Andrea, Szymon Misiek, Paweł Dembowski i Tymoteusz Lisowski (2022) „Niebinarny Spis Powszechny 2022 – wnioski.” Zaimki.pl. Kolektyw „Rada Języka Neutralnego.” https://zaimki.pl/blog/spis-2022
• Chicago: Vos, Andrea, Szymon Misiek, Paweł Dembowski i Tymoteusz Lisowski. „Niebinarny Spis Powszechny 2022 – wnioski.” Zaimki.pl, Kolektyw „Rada Języka Neutralnego”, 2022, https://zaimki.pl/blog/spis-2022