Skąd potrzeba niebinarnych zaimków?
Polska gramatyka jest skomplikowana i silnie zgenderyzowana. Nie oznacza to jednak, że niemożliwe jest używanie innych form niż „on” i „ona”.
Udostępniamy tutaj linki do przykładów użycia (w prostych zdaniach oraz w tekstach kultury: literaturze, prasie, filmach, serialach, muzyce) zaimków i innych form płciowych – nie tylko normatywnych „on” i „ona”, lecz także form niebinarnych.
Dlaczego należy je respektować? Bo zwracanie się do kogoś tak, jak sobie życzy, jest podstawą relacji społecznych. Nie powiesz do Ani “Franku”, nie powiesz “na ty” do osoby, z którą jesteś “na pan”, itp. A są osoby, które nie chcą, by im mówić „on” ani „ona”. Czy to uszanujesz, świadczy wyłącznie o Tobie.
Warto wrzucić link do swoich zaimków na swoje profile na portalach społecznościowych – nawet jeśli jesteś cis (= nie trans) i używasz „on” lub „ona”. – ponieważ dzięki temu pokazujesz wsparcie dla społeczności trans i normalizujesz podawanie zaimków przez osoby, których zaimki nie są oczywiste (więcej powodów tutaj).
Formy neutralne płciowo – jak np. „moi drodzy/drogie”, „drogie osoby”, „wszys* chętn*”, „jesteś wspanialx”, itp. – są też przydatne, gdy zwracasz się do grupy ludzi lub do osoby, której płci nie znasz.
Już teraz w codziennej polszczyźnie używamy wielu form neutralnych płciowo: „moje kochanie zrobiło mi niespodziankę”, „proszę przyjść do szkoły z rodzicem”, „w urzędzie powiedziano mi, że...”, „dzwonili z gazowni”, „będę robić”, itp. Tutaj idziemy po prostu o krok dalej.
Propozycje form
Formy normatywne
Wiele osób niebinarnych, ze względu na ograniczenia polszczyzny lub po prostu dlatego, że tak im bardziej pasuje, decyduje się zwyczajnie używać form „on” lub „ona” – czy to zgodnie z ich płcią przypisaną przy urodzeniu, czy przeciwnie. Nie ujmuje to im niebinarności! Zaimki ≠ płeć.- ona/jej – Rodzaj żeński Normatywne
- on/jego – Rodzaj męski Normatywne
Formy neutralne
Ze względu na użycie już istniejącego w polszczyźnie rodzaju neutralnego jest to jedna z najczęściej używanych oraz łatwych do zrozumienia opcji. Formy takie jak „zrobiłom” czy „poszłoś”, choć poprawne gramatycznie, dopiero od niedawna są szerzej używane, i dla wielu brzmią infantylnie, dehumanizująco (póki nie zostaną znormalizowane). W odmianie wiele form neutralnych jest tożsamych z męskimi, dlatego niektóre osoby wolą używać zmodyfikowanych wariantów wykorzystujących inne zaimki przy zachowaniu neutralnej koniugacji czasowników.- ono/jego – Rodzaj neutralny Normatywne
- ono/jej – Rodzaj neutralny z formami żeńskimi zamiast męskich
- ono/jejgo – Rodzaj neutralny z formami łączonymi
- ono/jeno – Rodzaj neutralny z elementami dukaizmów
- ono/jenu – Rodzaj neutralny z dukaizmami zamiast form męskich
- vono/vego – Rodzaj neutralny z neozaimkami vono/vego
- ono/eno – Neozaimki ono/eno
Dukaizmy
Neologiczne formy stworzone oryginalnie dla powieści fantastycznych. Choć system dukaizmów jest spójny i analogiczny do form normatywnych, to dla nieznaznajomionych brzmi obco. Jest to jedna z najczęściej wybieranych opcji. Niektóre osoby używają też zmodyfikowanych wariantów wykorzystujących inne zaimki w części przypadków przy zachowaniu dukajowskiej koniugacji czasowników.Formy mnogie
Normatywne formy mnogie mogą być używane do opisu pojedynczej osoby, w tym jako dosłowne tłumaczenie angielskiego „they/them”. Są poprawne i bez tworzenia neogramatyki, a ich zamysł jest łatwy do zrozumienia dla osób znających angielski odpowiednik, aczkolwiek dla wielu jest to dezorientujące. Używanie ich wciąż wymaga wyboru między zgenderyzowanymi wersjami („oni” lub „one”). Nienormatywne formy mnogie mogą służyć nie tylko do opisu pojedynczych osób, ale również grup mieszanych lub o nieznanej płci.- one/ich – Formy niemęskoosobowe liczby mnogiej Normatywne
- oni/ich – Formy męskoosobowe liczby mnogiej Normatywne
- oni/e/ich – Formy liczby mnogiej z ukośnikiem Normatywne
- ona/ich – Neutralne formy mnogie z zaimkiem „ona”
- ony/ich – Formy mnogie dukaizmów z zaimkiem „ony”
- onie/ich – Neologiczne formy mnogie z zaimkiem „onie”
Formy ze znakiem zastępującym
Formy te używają placeholderów / znaków zastępujących w miejscu różnic między wersją męską a żeńską. Są przydatne w piśmie, ale ciężkie lub niemożliwe do wymówienia (mogą też sprawiać problemy czytnikom ekranowym). Intencja jest łatwa do zrozumienia. Często są też używane w zwrotach do grupy osób lub osoby o nieznanej płci.Inne formy
Formy wymienne
Wiele osób niebinarnych używa zamiennie więcej niż jednej formy (np. męskich i żeńskich albo żeńskich i neutralnych) i albo można się do nich zwracać w dowolnej z nich. Niektóre lubią gdy używa się wobec nich na zmianę różnych form.Wygeneruj link do form wymiennychEmojiself
Emojiself to formy stworzone dla komunikacji online, nie są wymawialne.Otwórz dowolny z przykładów i podmień emoji w URLu na swoje.Generator form
Możesz także użyć poniższego narzędzia, w którym uzupełnisz luki w zdaniach zgodnie z formami, których używasz, by wygenerować gotowy do udostępniania innym link.
Pokaż generator-
Choć dla wielu osób niezmiernie ważne jest, by używać wobec nich konkretnych zaimków, innym nie przeszkadza zwracanie się w dowolny sposób – o ile wiadomo z kontekstu, że to o nich mowa.
Unikanie form nacechowanych płciowo
Niektóre osoby niebinarne preferują używanie form unikających precyzowania płci zamiast tych nacechowanych czy to binarnie czy niebinarnie. Warto też używać ich mówiąc o osobach, których płci nie znamy. Choć w silnie zgenderyzowanym języku polskim jest to względnie trudne do zrobienia i może lekko zmieniać znaczenie zdania, to jednak wcale nie jest niemożliwe.
Zaimki.pl w mediach
- Zaimki.pl: powstała strona ułatwiająca dostosowanie języka polskiego osobom niebinarnym. Rozmawialiśmy z jej twórcą i twórczynium – Queer.pl
- Osoby redaktorskie Słownika Neutratywów u Joanny Frejus w Halo.Radio
- Niebinarność i język – rozmowa z twórczami strony zaimki.pl w Queerowy Maj
- Jestem osobą niebinarną – rozmowa z Sybilem w Starej Piekarni – o Słowniku Neutratywów i zaimki.pl od 6:20
- Sybil u Wojtka Szota w audycji Godzina bez fikcji (Reset Obywatelski)
„Są różne problemy, jedne są bardziej podstawowe, inne mniej, ale wszystkie możemy rozwiązywać jednocześnie. Bo to nie jest tak, że w momencie, w którym rozwiązujemy te bardziej poważne problemy, u kogoś nie znajdzie się siła by rozwiązać te mniejsze. Są osoby, które nie są w stanie rozwiązać tych dużych problemów, ale są w stanie rozwiązać te mniejsze.”
- Czy TERF to slur? – rozmowa z Tess w podcaście Pok0chawszy mówi – o Słowniku Neutratywów i zaimki.pl od 1:20:00
„Pomysł był dość prosty, analogiczny do feminatywów, że skoro feminatywy wkluczają kobiety do obecności w języku, to tak samo powinno się wkluczać osoby niebinarne, które w tym momencie w języku polskim reprezentacji nie mają. Inicjatywą Słownika Neutratywów Rady Języka Neutralnego na ten rok jest walka o to, żeby mówić „rodzaj neutralny” zamiast „rodzaj nijaki”, ponieważ „nijaki” jest formą obelgi, obrazy, jak coś jest nijakiego, to krytykujemy. A przecież rodzaju nijakiego jest np. słowo „dziecko”, a nie chcemy obrażać dzieci.”
- es El lenguaje inclusivo de lxs polacxs – Ausir i Dante w hiszpańskojęzycznym podcaście Proyecto Polonia
- Niebinarne postaci w uniwersum "Gwiezdnych wojen". Jak unika się neutratywów w polskim tłumaczeniu? – Queer.pl na podstawie naszego artykułu
- Osoby transpłciowe - kim są i jak się do nich zwracać? Oto krótki poradnik – Vibez.pl
„Pomocne mogą się też okazać neutratywy, czyli słowa i zwroty, które nie są nacechowane płciowo. Niestety nasz język jest ubogi w formy niebinarne, takie jak choćby angielskie zaimki they/them, dlatego tworzenie takich słów jest naprawdę potrzebne. Z pomocą przychodzi jedna z nowych inicjatyw, czyli Słownik Neutratywów Języka Polskiego. Na ich stronie znajdziecie formy neutratywnych zaimków, słów, a także przykłady ich użycia np. w tekstach kultury. Odwiedźcie też ich profil na Instagramie. Tłumaczą tam chociażby to, dlaczego zwrot transseksualistka nie jest najlepszy i dlaczego powinno się mówić o korekcie płci, a nie "zmianie płci".”
- Od pewnego czasu, gdy prowadzę jakieś spotkanie, zwracam się do zebranych per „panie, panowie i osoby niebinarne” – Wojciech Orliński w dodatku do Gazety Wyborczej Duży Format
„Wprawdzie już nie prowadzę słowniczka neologizmów, dalej się jednak uważnie przyglądam przemianom języka. Za najciekawsze słowo roku 2020 uważam "neutratyw".”
- Niebinarność, neutratywy i prawa człowieka – Rozmowa z W. Dynarskim (Bezwstydne Podcast) – o zaimki.pl i neutratywach w okolicach 13:40
- Inkluzywny język – Rozmowa z Kahą z Inkluzywnej Mowy (podcast SZAJN na głos) – o zaimki.pl i neutratywach w okolicach 11:11
- Od zjarania świata – Rozmowa z Marcelim Szpakiem w Przekroju
„Drugi ogromny poligon neopolszczyzny to wszelkiej maści queerowe i gender-benderowe fora, grupy i strony, […] tam wykuwa się całkowicie nowa forma języka, dostosowana do opisywania zjawisk dotychczas po polsku nieopisanych lub opisywanych na głębokich zapożyczeniach z angielszczyzny […] Totalnie kibicuję tym dzieciakom, bo nie walczą z językiem dla popisów formalnych, dogłaskania własnego ego czy czystej radości trollingu (choć są wśród nich też trolle wybitne), tylko potrzebna im taka polszczyzna, w której mogą opisać siebie we własnych kategoriach, a nie tych, które narzuca „normatywna” większość. Cieszy mnie, że te środowiska się coraz lepiej organizują, podejmują coraz szerzej zakrojone inicjatywy, jak choćby „Słownik Neutratywów Języka Polskiego” na fejsie, i wydaje mi się to jednym z najciekawszych frontów walki o komunikacyjną przejrzystość polszczyzny w tym stuleciu, o to, by język obejmował i wyrażał wszystkich, a nie tylko absolwentów kultury patriarchatu.”
- Neutratywy – blog Baba od polskiego
„W spektrum możliwości neutralnego języka możecie odnaleźć się na stronie zaimki.pl (to także portal dla wszystkich, którzy w języku szukają przestrzeni dla siebie). Osoby niebinarne nie mają z jego użyciem problemów, to wpis dla osób cispłciowych, które – nie oszukujmy się – nawet przy wielkiej empatii nie poczują tego samego dyskomfortu, co osoby niebinarne.”