Niebinarny Spis Powszechny 2025 – skrócony raport
2025-06-29 | @andrea, @szymon, @tymk

Ponieważ raporty z kolejnych edycji Niebinarnego Spisu Powszechnego stają się coraz bardziej obszerne, postanowiłośmy przygotować także skróconą wersję prezentującą skrót najważniejszych wyników. Po szczegółowe omówienie całości, wraz z wykresami porównującymi poszczególne podgrupy i zmiany na przestrzeni lat, zapraszamy tutaj.
Spis treści
Demografia
Próba: 1584 osób. Średnia wieku wynosi 24,1 lat, mediana to 23 lat, a odchylenie standardowe wynosi 6,5. 85,1% osób jest przed trzydziestką, a 91,79% to osoby pełnoletnie.
Nazewnictwo
„Rodzaj nijaki” czy „rodzaj neutralny”?
W naszym materiałach promujemy nazwę „rodzaj neutralny” zamiast „rodzaj nijaki” ze względu na negatywne konotacje „nijakości”. Zanim osoby badane zetknęły się z tą nazwą w dalszej części formularza, były pytane o preferowaną przez nie nazwę dla form typu byłom, byłoś, (ono) było. W przeciwieństwie do formularzy z lat poprzednich, w tegorocznym można było wybrać więcej niż jedną opcję.
79,9% osób opowiedziało się za „rodzajem neutralnym”. Jedynie 30,2% woli „rodzaj nijaki”. Mniej popularne odpowiedzi: „rodzaj niebinarny” – 16,6% i „rodzaj łosiowy” (od końcówki drugiej osoby – -łoś) – 5,6%. 8,4% osób nie miało w tej kwestii zdania.
Używane formy
Zaznaczamy, że osoby respondenckie były pytanie o to, jak chcą mówić i jak chcą by się do nich zwracać – nawet jeśli nie jest to (obecnie) możliwe. W dalszej części formularza pytałośmy też o powody nieużywania niestandardowych form w życiu.
Rodzaj gramatyczny używany w mowie
Najpopularniejszą formą ze wszystkich jest rodzaj męski - 60,7% odpowiedzi.
Najpopularniejszą alternatywą dla form męskich i żeńskich jest rodzaj neutralny - 52,3% odpowiedzi.
W tym roku rodzaj neutralny zajął drugie miejsce, po raz pierwszy tak zdecydowanie wyprzedzając jedną ze standardowych form, czyli rodzaj żeński, który znalazł się na miejscu trzecim (45,5% odpowiedzi).
Pełen rozkład odpowiedzi wygląda następująco:
- Formy standardowe:
- Rodzaj męski (byłem zmęczony) – 60,7%
- Rodzaj żeński (byłam zmęczona) – 45,5%
- Formy niestandardowe, ale systemowe:
- Rodzaj neutralny (byłom zmęczone) – 52,3%
- Liczba mnoga, rodzaj męskoosobowy (byliśmy zmęczeni) – 14%
- Liczba mnoga, rodzaj niemęskoosobowy (byłyśmy zmęczone) – 4,2%
- Formy niestandardowe, neologiczne:
- Rodzaj postpłciowy / dukaizmy (byłum zmęczonu) – 8,6%
- Liczba mnoga, rodzaj neutralny (byłośmy zmęczone) – 3,3%
- Liczba mnoga, rodzaj postpłciowy / mnogie dukaizmy (byłuśmy zmęczone) – 1%
- Unikanie form nacechowanych płciowo (dopadło mnie zmęcznie) – 55,9%
15,5% osób używa wyłącznie standardowych form (męskiej i/lub żeńskiej). 18,9% – wyłącznie jednej lub kilku niestandardowych form.
Zaimki używane w piśmie
To pytanie oferowało więcej opcji do wyboru niż poprzednie. Uwzględniono różne warianty zaimków korespondującyh z jednym rodzajem gramatycznym - standardowe ono/jego, ale też ono/jej czy ono/jeno dla rodzaju neutralnego, czy różne warianty pojedynczych dukaizmów (przegląd tych form można znaleźć w zakładce Zaimki w naszym serwisie). Zamiast „unikania form nacechowanych płciowo” dostępne były różne niewymawialne formy graficzne, np. z iksem czy znakiem æ.
Najpopularniejszą formą ze wszystkich jest rodzaj męski - 54,4% odpowiedzi.
Najpopularniejszą alternatywą dla form męskich i żeńskich jest rodzaj neutralny. Przynajmniej jeden zestaw zaimków korespondujących z rodzajem neutralnym wybrało 48,4% osób. Zdecydowanie najczęściej wybierano standardowe ono/jego (30,5%)
Łączna popularność rodzaju neutralnego przewyższa popularność rodzaju żeńskiego (39,2%).
W zaprezentowanym niżej rozkładzie odpowiedzi wartości dla rodzaju neutralnego, dukaizmów i form graficznych podano zbiorczo.
- Formy standardowe:
- Rodzaj męski (on jest fajny, lubię jego zwierzątko) – 54,4%
- Rodzaj żeński (ona jest fajna, lubię jej zwierzątko) – 39,2%
- Formy niestandardowe, ale systemowe*:
- Rodzaj neutralny (np. ono jest fajne, lubię jego zwierzątko) (łącznie) – 48,4%
- Liczba mnoga, rodzaj męskoosobowy (oni są fajni, lubię ich zwierzątko) – 15,7%
- Liczba mnoga, rodzaj niemęskoosobowy (one są fajne, lubię ich zwierzątko) – 4,5%
- Formy niestandardowe, neologiczne:
- Rodzaj postpłciowy / dukaizmy (np. onu jest fajnu, lubię jenu zwierzątko) (łącznie) – 8,1%
- Liczba mnoga, rodzaj neutralny (ona są fajne, lubię ich zwierzątko) – 4,7%
- Liczba mnoga, rodzaj postpłciowy / mnogie dukaizmy (ony są fajne, lubię ich zwierzątko) – 1,6%
- Formy graficzne (np. onx jest fajnx, lubię jex zwierzątko) (łącznie) – 32,8%
15,5% osób używa w piśmie wyłącznie standardowych form (męskiej i/lub żeńskiej). 18,9% – wyłącznie jednej lub kilku niestandardowych form (z wyłączeniem graficznych).
* Sam rodzaj neutralny jest formą systemową, ale alternatywne zestawy zaimków - już nie.
Formy rzeczownikowe
Najchętniej wybieraną w tym roku opcją są osobatywy. Po raz pierwszy od początku badania wyprzedziły formy męskie. Ponadto, w żadnym innym pytaniu nt. form używanych w języku polskim żadna z odpowiedzi nie uzyskała tak wysokiego wyniku od początku badania. Innymi słowy - w żadnej innej kwestii osoby badane nie były dotąd aż tak zgodne.
Pełen rozkład wyników wygląda następująco:
- Maskulatywy (np. autor) – 68,4%
- Feminatywy (np.autorka) – 39,1%
- Neutratywy (np. autorze) – 15,4%
- Dukatywy (np. autoru) – 5,4%
- Iksatywy (np. autorx) – 15,8%
- Osobatywy (np. osoba autorska) – 74,4%
Formy grzecznościowe
67,6% wybrało rezygnację z form grzecznościowych, czyli mówienie na „ty” także w oficjalnych sytuacjach, co było zdecydowanie najpopularniejszą odpowiedzią. Niemniej, jedynie 10,4% zaznaczyło wyłącznie tę odpowiedź.
Spośród faktycznych form grzecznościowych, najczęściej wybierano państwo z uzgodnieniem w liczbie mnogiej (np. „czy chcą państwo usiąść?” jako zwrot do pojedynczej osoby) - tak odpowiedziało 32,1% osób respondenckich.
Pełen rozkład wyników wygląda następująco:
- mówienie na „ty” („czy chcesz usiąść?”) - 67,6%
- standardowe/systemowe formy grzecznościowe:
- pan („czy chce pan usiąść?”) – 32,1%
- pani („czy chce pani usiąść?”) – 24,2%
- państwo, l.poj. („czy chce państwo usiąść?”) – 29%
- państwo, l.mn. („czy chcą państwo usiąść?”) – 32,1%
- mówienie na „wy” („czy chcecie usiąść?”) – 29,2%
- neologiczne formy grzecznościowe:
- pań („czy chce pań usiąść?”) – 4%
- panu („czy chce panu usiąść?”) – 6,2%
- pano („czy chce pano usiąść?”) – 4,3%
- osoba („czy chce osoba usiąść?”) – 28,7%
- człowiek („czy chce człowiek usiąść?”) – 5,2%
„Konsekwentność” liczby mnogiej
Osoby, które w pytaniu o mowę zaznaczyły, że użwyają przynajmniej jednej z form mnogich zapytałośmy o szczegóły ich użycia.
Po pierwsze, czy „konsekwentnie” chcą stosowania form mnogich także w tych wyrażeniach, które nie są nacechowane rodzajowo (np. czasowniki w czasie teraźniejszym: jesteś, mówisz czy jesteście, mówicie?):
- 35,9% woli w tych przypadkach liczbę pojedynczą.
- 20,7% chce użycia form mnogich we wszystkich przypadkach.
- 43,5% nie ma preferencji.
Po drugie, czy „konsekwentnie” chcą być określane rzeczownikami w liczbnie mnogiej (np. nauczyciele, pracownice) czy też w pojedynczej (np. nauczyciel, pracownica):
- 39,1% chce być określane rzeczownikami w liczbnie pojedynczej.
- 10,9% – rzeczownikami w liczbie mnogiej.
- 50% nie ma preferencji.
Zaimki w języku angielskim
Pięć najpopularniejszych odpowiedzi:
- they/them (łącznie*) - 85,9%
- he/him – 41%
- she/her – 28,4%
- it/its – 13,3%
- xe/xem – 5,4%
4,7% nie ma preferencji co do angielskich zaimków. 3% nie chce by określac je jakimikolwiek trzecioosobowymi zaimkami.
Przynajmniej jeden neozaimek (neologizm w rodzaju xe/xem czy fae/faer) wybrało 11% osób.
* Zaimek they może przyjmować dwie formy zwrotne (themselves lub themself). Wersje z obiema formami były osobnymi odpowiedziami. Zdecydowanie częściej wybierano wariant z themself (67,3%) niż z themselves (41,2%).
Motywacje
Powody nieużywania form niebinarnych
Przypomnijmy, że pytania w Spisie dotyczą tego, jak osoby chcą mówić o sobie i być określane, nawet jeśli nie (zawsze) jest to możliwe. Zapytałośmy je, co sprawia, że nie mogą używać niestandardowych form.
23,2% odpowiedziało, że po prostu pasują im normatywne binarne formy. 8,6% – że używa form niestandardowych bez przeszkód.
Wśród powodów nieużywania form niestandardowych najczęściej wybierano: „męczy mnie tłumaczenie tematu, nie chcę ściągać uwagi na temat mojej płci” (56,3%), „strach przed transfobią/enbyfobią” (55,7%) oraz „nie chcę sprawiać innym problemu, robić zamieszania” (45,5%).
Powody wyboru form
Wśród powodów wyboru konkretnych form dominowały przyczyny „wewnętrzne”.
Najczęściej odpowiadano, że decydował „komfort, poczucie dopasowania, vibe” wybranych form (68,4%). Na drugim miejscu znalazła się łatwość ich użycia (50,2%), a na trzecim - euforia płciowa, którą osoba respondencka czerpie z ich używania (47,2%).
Spośród przyczyn „zewnętrznych” najczęściej powoływano się na presję otoczenia (13,3%), inspirację osobą z otoczenia (12%) oraz popularność danej formy (10,4%).
Imiona
Wybór imienia
To pytanie dotyczyło związku między imionami, których osoby respondenckie używają, a tymi, które nadali im rodzice.
43,4% osób używa jakiejś wersji imienia nadanego przez rodziców:
- 26,7% – bez żadnych zmian;
- 14,6% – w wersji neutralnej płciowo;
- 2,1% – w wersji kojarzonej z płcią „przeciwną” do przypisanej.
51,2% osób wybrało całkiem nowe imię:
- 24,3% – neutralne płciowo;
- 20,3% – nacechowane binarnie;
- 6,6% – rzeczownik tradycyjnie nieużywany jako imię.
Łącznie, 67,9% osób respondenckich posługuje się imieniem innym niż nadane, a 26,7% pozostało przy nadanym bez żadnych zmian.
Pozostałe 4,4% nie zaznaczyło żadnej z odpowiedzi, a jedynie dopisało własną – najczęściej, że używa kilku imion, posługuje się nazwiskiem albo, że jeszcze nie jest pewnie jakiego imienia chce używać.
Upłciowienie imienia
To pytanie dotyczyło nacechowania rodzajowego używanych przez osoby respondenckie imion (w oderwaniu od tego czy i jak są związane z nadanymi).
27,2% używa imion nacechowanych żeńsko, a 27,4% - męsko, co łącznie daje 54,6% imion nacechowanych rodzajowo. 41,2% osób używa imion neutralnych płciowo.
Odmiana imienia
W tym pytaniu poprosiłośmy osoby respondenckie o opisanie, jakich końcówek używają/chcą by inne osoby używały, odmieniając ich imię: męskich (np. Janem, Ewem, Aleksem), żeńskich (np. Janą, Ewą, Aleksą), zgodnych z rodzajem postpłciowym/dukaizmami (np. Janum, Ewum, Aleksum), innych lub żadnych (tzn. imię pozostaje nieodmienne).
Imiona nacechowane rodzajowo w zdecydowanej większości odmieniane są zgodnie z nacechowaniem: męskie - męsko (81,8%), a żeńskie - żeńsko (82,6%).
Imiona neutralne płciowo najczęściej pozostają nieodmienne (58,6%), choć w blisko jednej czwartej przypadków otrzymują końcówki męskie (25%).
Pełen rozkład odpowiedzi prezentuje poniższa tabela.
Pozostałe 0,4% (w przypadku imion męskich i żeńskich) oraz 1,4% (w przypadku imion neutralnych) osób nie zaznaczyło żadnej opcji, a jedynie dodało dopisek. Wśród dopisków najczęściej pojawiała się informacja, że dana osoba używa więcej niż jednego wzoru odmiany.
Odmiana męska | Odmiana żeńska | Odmiana postpłciowa | Inna odmiana | Bez odmiany | |
---|---|---|---|---|---|
Imię żeńskie | 3,5% | 82,6% | 0,2% | 1,9% | 11,4% |
Imię męskie | 81,8% | 2,5% | 0,5% | 1,2% | 13,6% |
Imię neutralne | 25% | 9,7% | 0,5% | 4,9% | 58,6% |
Język neutralny płciowo
Opisywanie grup mieszanych
Pytanie dotyczyło tego, jak osoby badane mówią o mieszanych płciowo grupach.
- Normatywnych form męskoosobowocyh (oni zrobili) używa 77,8%.
- Form niemęskooosobowych/żeńskoosobowych (one zrobiły) używa 39,2%.
- Neologicznej liczby mnogiej w rodzaju neutralnym (ona zrobiły) używa 17,4%.
- Neologicznych mnogich dukaizmów (ony zrobiły) używa 4%.
- Neologicznych form z zaimkiem onie (onie zrobiły) używa 2,7%.
Etykietki
Etykietki opisujące płeć
5 najpopularniejszych odpowiedzi to terminy parasolowe, z których aż 4 to warianty terminu nonbinary/niebinarność (angielski skrótkowiec nb pochodzi od słowa nonbinary, a enby to jego fonetyczny zapis):
- nonbinary – 69,4%
- niebinarn_ – 61,9%
- queer – 57,9%
- enby – 49,8%
- nb – 43,1%
Najpopularniejsze terminy bardziej szczegółowo opisujące doświadczenie płci to agender (24,9%) i genderfluid (19,3%).
52% badanych określiło się jako osoby transpłciowe, tj. wybrało przynajmniej jedną etykietkę z cząstką trans-.
34,2% badanych osób wybrało „binarnie nacechowane” określenia (kobieta, kobiec_, mężczyzna i/lub męsk_).
Częściej wybierano terminy anglojęzyczne niż ich polskie odpowiedniki.
Angielska etykietka | % | Polska etykietka | % | Polska etykietka | % |
---|---|---|---|---|---|
nonbinary | 69,4% | niebinarn_ | 61,9% | ||
enby | 49,8% | niebinie | 8,4% | ||
agender | 24,9% | apłciow_ | 13,8% | agenderow_ | 7,7% |
bigender | 2,5% | bipłciow_ | 1,5% | bigenderow_ | 0,8% |
queer | 57,9% | kłir | 11,3% | ||
androgyne | 9,5% | androgyniczn_ | 13,3% | ||
aporagender | 0,2% | aporapłciow_ | 0,2% | aporagenderow_ | 0,1% |
autygender | 3,9% | autypłciow_ | 3,3% | autygenderow_ | 1,9% |
demigender | 4,2% | demipłciow_ | 4% | demigenderow_ | 1,7% |
demigirl | 5,7% | demidziewczę | 2,5% | ||
demiboy | 6,1% | demichłopię | 2,3% | ||
maverique | 0,7% | maweryczn_ | 0,4% | ||
xenogender | 4% | ksenopłciow_ | 2,9% | ksenogenderow_ | 1,4% |
neutrois | 1,8% | neutralnopłciow_ | 7,7% | neutralnogenderow_ | 2,6% |
genderqueer | 30,7% | nienormatywn_ płciowo | 19,9% | ||
pangender | 0,6% | panpłciow_ | 0,5% | pangenderow_ | 0,3% |
genderfluid | 19,3% | płynnopłciow_ | 7,9% | płynnogenderow_ | 3,4% |
genderflux | 3,6% | zmiennopłciow_ | 4,5% | zmiennogenderow_ | 2% |
gender questioning | 8,3% | rozważając_ swoją płeć | 7,2% | ||
transfeminine | 5,2% | transkobiec_ | 3,5% | trans kobieta | 3,2% |
transmasculine | 17,6% | transmęsk_ | 12,6% | trans mężczyzna | 7,7% |
transgender | 28,8% | transpłciow_ | 26,5% | transgenderow_ | 5,1% |
trans | 40,3% | ||||
transneutral | 4,4% | transneutraln_ | 4,6% | ||
trigender | 0,2% | tripłciow_ | 0,8% | trigenderow_ | 0,2% |
kobiec_ | 3,9% | kobieta | 7,9% | ||
męsk_ | 6,4% | mężczyzna | 8,3% |
Etykietki opisujące seksualność
Najczęściej wybierano określenie queer – 59,1%.
47,7% osób określiło się jako odczuwające pociąg do więcej niż jednej płci, najczęściej - jako biseksualne (29,6%).
35,4% osób umieściło się na spektrum aseksualności. Najczęściej określały się po prostu jako aseksualne (26,1%).
Jako homoseksualne określiło się 14,1% osób, a jako heteroseksualne – 2,3%.
13,6% osób podało, że nie etykietuje swojej orientacji seksualnej.
Etykietki opisujące romantyczność
51,5% badanych osób podało, że rozdziela orientację seksualną od romantycznej. Spośród nich:
Najwięcej określiło swoją orientację romantyczną jako queer – 52,1%
44,4% osób zadeklarowało pociąg romantyczny do więcej niż jednej płci. Najczęściej określały się jako panromantyczne (22,6%).
38,3% umieściło się na spektrum aromantyczności. Najczęściej określały się po prostu jako aromantyczne (23,3%).
Jako homoromantyczne określiło się 11,3% osób, a jako heteroromantyczne – 2,7%.
11,5% podało, że choć rozdziela orientację seksualną od romantycznej, to nie etykietuje tej drugiej.
Proces tranzycji
74,1% osób respondenckich zdecydowało się odpowiedzieć na pytania o proces tranzycji.
Z podziałem na podgrupy było to: 74,96% osób AFAB i 69,62% osób AMAB; 74,39% osób mieszkających w Polsce i 72,06% osób mieszkających za granicą; 75,35% osób przed 25. rokiem życia i 71,8% osób 25+. Liczby te sugerują, że demografia tej sekcji jest zbliżona do ogólnej.
Poniższa tabela prezentuje przekrój wyników z podziałem na odpowiedzi o sentymencie pozytywnym, neutralnym i negatywnym. W pełnej wersji raportu bardziej szczegółowo omawiamy odpowiedzi na konkretne pytania.
Termin tranzycja społeczna odnosi się do zmian takich jak inny sposób ubierania się, (nie)korzystanie z makijażu, zmiana fryzury, a także używanie nowego imienia i rodzaju gramatycznego oraz do informowania bliskich i osób w pracy/szkole nt. swojej tożsamości płciowej. W tym kontekście, detranzycja oznacza powrót do stanu sprzed tranzycji (np. do dawnego imienia czy rodzaju gramatycznego zgodnego z płcią przypisaną).
Pytając o zmianę imienia w sekcji dot. tranzycji prawnej, odnosiłośmy się do jego formalnej zmiany.
Tranzycja medyczna niewymagająca pomocy lekarskiej obejmuje takie zabiegi jak depilacja, trening głosu czy noszenie specjalnej odzieży: binderów, packerów lub gaffów. Detranzycja oznacza w tym kontekście rezygnację z wyżej wymieionych zabiegów.
Osoby transpłciowe mogą poddać się feminizującej lub maskulinizującej terapii hormonalnej. Termin microdosing odnosi się w tym kontekście do przyjmowania niższych niż standardowe dawek hormonów, a detranzycja - do zaprzestania z ich przyjmowania (w niektórych przypadkach osoby robią tak po osiągnięciu pożądanych efektów - część efektów terapii hormonalnej jest stała i nie cofa się po jej odstawieniu).
tranzycja społeczna | tranzycja prawna | tranzycja medyczna | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
zmiana imienia | zmiana znacznika płci | niewymagająca pomocy lekarskiej | terapia hormonalna | interwencje chirurgiczne | ||
już przeszł_m proces
/ przechodzę, we wszystkich obszarach życia / przeszł_m już wszystkie zabiegi, które chcę przejść |
23,2% | 10,9% |
2,1%
na znacznik binarny 0,5% na opcję neutralną |
3,2% | ||
jestem w trakcie
/ w części miejsc tak, w części nie / przeszł_m część z zabiegów, które chcę przejść |
60,1% | 6,2% |
1,7%
na znacznik binarny |
47,8% |
13,9%
2% microdosing |
2% |
zamierzam zacząć / przejść w przyszłości | 7,2% | 35,7% |
12,3%
na znacznik binarny 34,4% jeśli będzie opcja neutralna 8,9% jeśli bez znacznika |
16,3% | 21,9% | 35,9% |
jeszcze nie wiem | 4,2% | 22,8% | 20,2% | 14,2% | 26,8% | 26% |
nie chcę odpowiadać | 0,5% | 0,3% | 0,6% | 1,7% | 1% | 0,8% |
nie zamierzam | 2,8% | 23,1% | 18,5% | 17,6% | 33,1% | 31,8% |
przechodzę / przeszł_m detranzycję | 1,4% | 1,4% | 0,5% | |||
Ogólnie pozytywne | 90,5% | 52,8% | 59,9% | 64,1% | 37,8% | 41,1% |
Ogólnie neutralne | 4,7% | 23,1% | 20,8% | 15,9% | 27,8% | 26,8% |
Ogólnie negatywne | 4,2% | 23,1% | 18,5% | 19% | 33,6% | 31,8% |
Porównanie z poprzednimi edycjami
Forma | 2021 | 2022 | 2023 | 2024 | 2025 |
---|---|---|---|---|---|
Rodzaj neutralny | 25,4% | 43,1% | 48% | 45,9% | 52,3% |
Rodzaj postpłciowy | 8% | 11,8% | 9,3% | 6,2% | 8,6% |
Wyłącznie formy binarne | 53.6% | 15,7% | 15,6% | 18% | 15,5% |
Wyłącznie formy niebinarne | 8.4% | 15,5% | 18,2% | 19,4% | 18,9% |
Neutratywy | 12% | 14,3% | 11,7% | 12,3% | 15,4% |
Osobatywy | 66,7% | 65,4% | 67,5% | 68% | 74,4% |
Ogólne wnioski
Wyniki naszego badania pokazują przede wszystkim ogromną różnorodność społeczności osób niebinarnych: choć statystycznie jesteśmy młode, to istnieją niebinia w każdym wieku; choć klaruje się standard niebinarnego języka, to używamy również wielu innych form, bardzo często też tych binarnych; nazywamy swoją płeć i orientację seksualną i romantyczną na wiele różnych sposobów; część z nas nazywa się osobami trans, część nie; część używa imienia nadanego, część wybiera własne… Nie jesteśmy monolitem – nasza piękna i bogata różnorodność jest naszą siłą.
Niebinarny Spis Powszechny maluje obraz społeczności, która swoją tożsamość dokładnie analizuje i nieustannie odkrywa, która przy wyborze używanego języka kieruje się bardziej czynnikami wewnętrznymi niż zewnętrznymi – ale też boi się odrzucenia ze strony społeczeństwa i stara się nie prowokować otoczenia, często kosztem własnego szczęścia. Nie przepadamy za formalnościami, w bezpiecznych przestrzeniach chętnie rozmawiamy o naszej tożsamości i procesie tranzycji, a by się opisać, wciąż chętniej sięgamy po zapożyczenia z angielskiego niż ich spolszczenia.
Dane zebrane w badaniu zwracają też uwagę na kwestie ważne dla społeczności: jak ułatwienie procesu tranzycji prawnej i medycznej, udostępnienie trzeciej opcji znacznika płci, czy zastąpienie nazwy „rodzaj nijaki” przez „rodzaj neutralny”.
Spośród tegorocznych wyników szczególnie zainteresowała nas popularność rodzaju neutralnego, która w mowie po raz pierwszy przekroczyła 50%, a zarówno w mowie jak i piśmie zdecydowanie przerosła popularność jednej ze standardowych form, czyli rodzaju żeńskiego. Innym interesującym wynikiem jest to, że spośród form rzeczownikowych najchętniej wybierano w tym roku osobatywy, którymi chciałoby być określane niemal 3/4 badanych osób. Jest to interesujące o tyle, że w żadnej innej kwestii dotyczącej języka polskiego osoby respondenckie nie były aż tak zgodne.
Przez pięć lat znacząco spadł odsetek osób korzystających wyłącznie ze standardowych męskich i/lub żeńskich form, a wzrósł - osób, którym odpowiadają wyłącznie formy niestandardowe, wśród których zdecydowany prym wiedzie rodzaj neutralny. Jednocześnie, choć popularność zgodnych z rodzajem neutralnym neutratywów jest w tym roku najwyższa w historii Spisu, to przez wszystkie edycje badania utrzymuje się mniej więcej na tym samym, względnie niskim poziomie. Sugeruje to, że osoby niebinarne poszukują form językowych innych niż męskie i żeńskie, ale możliwe bliskich standardowej polszczyźnie. Widzimy to też w przypadku form rzeczownikowych, gdzie półnormatywne osobatywy wygrywają z mało intuicyjnymi w tworzeniu neutratywami, a także w przypadku form grzecznościowych, wśród których państwo zdecydowanie wygrywa z neologizmami.
Nasze rekomendacje
Od początku naszej działalności, naszą główną rekomendacją nt. zwracania się do osób niebinarnych jest po prostu mówienie (d)o nich tak, jak same sobie tego życzą. Jak wskazują nasze własne doświadczenia i wyniki Spisu, większość form używanych przez osoby niebinarne jest stosunkowo prosta w tworzeniu i użyciu, a one same mają w sobie wyrozumiałość dla trudności i przypadkowych pomyłek osób ze swojego otoczenia. Mówiąc krótko: jeśli zakładamy dobrą wolę po obu stronach, poprawna komunikacja nie powinna być większym problemem.
Ponieważ osoby niebinarne są bardzo różnorodną grupą, błędne by było oczekiwanie, że wszystkie będą mówić tak samo - choćby używać tego samego rodzaju gramatycznego. Jednocześnie, z ciekawością obserswujemy kształtowanie się standardu niebinarnej polszczyzny, a co za tym idzie, możemy pokusić się o wskazanie form, które mogą stanowić „domyślną” alternatywę dla tych męskich i żeńskich. To może być przydatne dla osób pisarskich, dziennikarskich i tłumaczących, a także dla samej społeczności osób niebinarnych.
Najpowszechniejszą alternatywą dla rodzaju męskiego i żeńskiego jest bezsprzecznie rodzaj neutralny (nazywany właśnie „neutralnym”, a nie „nijakim”). Warto włączyć pierwszo- i drugoosobowe zwroty w rodzaju neutralnym do programu nauczania języka polskiego jako obcego oraz uwzględnić je w polskich gramatykach jako, owszem, wciąż rzadkie w perspektywie całej polskojęzycznej społeczności, ale już nie wyłącznie „potencjalne”.
Jeśli chodzi o formy rzeczownikowe, najbezpieczniejszym sposobem określania nieznajomych osób niebinarnych będą osobatywy. Choć niezmiennie zachęcamy osoby dziennikarskie, pisarskie i tłumaczące do korzystania z neutratywów, to zaznaczamy, że mimo popularności rodzaju neutralnego, same osoby niebinarne nie używają ich często. Neutratywy jednak mają tę zaletę, że są zgodne z czasownikami i przymiotnikami w rodzaju neutralnym (łatwiej napisać „znane pisarze ogłosiło” niż przeskakiwać między „ogłosiło” połączonym z nazwiskiem a „ogłosiła”, którego wymaga gramatycznie żeńska „znana osoba pisarska”). Im więcej wystąpień neutratywów w literaturze i prasie, tym większe osłuchanie z nimi. W ramach inspiracji polecamy zajrzenie do przygotowanego przez nas słownika proponowanych form neutratywnych i/lub kontaktu z nami; chętnie doradzimy i pomożemy przy redakcji tekstu.
Jeśli w danej sytuacji czy tekście niemożliwa jest po prostu rezygnacja ze zwrotów grzecznościowych, najpopularniejszą alternywą dla form pan i pani jest państwo z uzgodnieniem mnogim („czy chcą państwo...”) lub pojedynczym („czy chce państwo...”). Warto dodać formę państwo do formularzy czy automatycznych generatorów mejli. Można też skorzystać z niej, zwracając się do nieznajomej osoby niebinarnej w oficjalnej sytuacji, np. w formalnym mejlu/liście. Z naszych doświadczeń wynika, że nawet jeśli dana osoba ostatecznie poprosi o użycie jakiejś innej formy (np. jakiegoś neologizmu, którejś z form binarnych, czy choćby zwrotu na „wy”), to doceni nasze starania w miejsce zakładania, że forma pan czy pani będzie lepsza na podstawie „bardziej męskiego/kobiecego” wyglądu czy brzmienia nazwiska.
Kolejna edycja
Ze względu na to, jak nowy i szybko rozwijający się jest język osób niebinarnych, zależy nam na tym, by badać go regularnie. W pierwszych latach Spisu zmiany w danych następowały bardzo dynamicznie, natomiast teraz sytuacja zdaje się być stabilna. Z roku na rok rośnie liczba pytań, które zadajemy, rośnie rozmiar raportu ze Spisu, a tym samym ilość czasu i pracy, którą musimy w niego włożyć. Osoby respondenckie również zdają się być nieco zmęczone wypełnianiem badania, sądząc po istotnym spadku liczby odpowiedzi w porównaniu do poprzednich lat.
Dlatego Niebinarny Spis Powszechny przechodzi teraz w tryb trzyletni. Kolejna edycja odbędzie się w lutym 2028.
Pod tym linkiem możesz zapisać się na mailową przypominajkę 😉
A my w międzyczasie będziemy pracować nad polsko- i anglojęzycznym podsumowaniem wyników z pięciu lat badań.
Cytowanie
Jeśli cytujesz gdzieś nasz raport, prosimy skontaktuj się z nami i daj znać, gdzie i jak 😉
Jak cytować?
- MLA: Vos, Andrea, Szymon Misiek i Tymoteusz Lisowski. 2025. „Niebinarny Spis Powszechny 2025 – skrócony raport.” Zaimki.pl. Kolektyw „Rada Języka Neutralnego.” [publikacja internetowa] https://zaimki.pl/blog/spis-2025
- APA: Vos, Andrea, Szymon Misiek i Tymoteusz Lisowski. (2025) „Niebinarny Spis Powszechny 2025 – skrócony raport.” Zaimki.pl. Kolektyw „Rada Języka Neutralnego.” https://zaimki.pl/blog/spis-2025
- Chicago: Vos, Andrea, Szymon Misiek i Tymoteusz Lisowski. „Niebinarny Spis Powszechny 2025 – skrócony raport.” Zaimki.pl, Kolektyw „Rada Języka Neutralnego”, 2025, https://zaimki.pl/blog/spis-2025