Niebinarny Spis Powszechny 2024 – raport

2024-04-15 | @szymon, @andrea, @tess

Za nami już czwarta edycja Niebinarnego Spisu Powszechnego. Jak co roku, pojawia się parę nowości: idąc za licznymi sugestiami osób respondenckich, zapytałośmy osobno o orientację seksualną i romantyczną (jeśli dana osoba je rozdziela); po raz pierwszy zadałośmy (nieobowiązkowe) pytania o proces tranzycji; ponadto, tegoroczny raport uwzględnia porównania danych na wykresach z tymi z poprzednich edycji.

Podobnie jak w zeszłym roku, liczba odpowiedzi była rekordowa – zebrałośmy ich aż 3091 odpowiedzi od osób niebinarnych i poszukujących! Dziękujemy wszystkim osobom, które wzięły udział w badaniu oraz promowały je w ramach akcji #SpiszSię.

Ponieważ raporty z kolejnych edycji Niebinarnego Spisu Powszechnego stają się coraz bardziej obszerne, w tym roku postanowiłośmy przygotować także skróconą wersję raportu prezentującą skrót najważniejszych wyników.

---

Demografia

Podobnie jak w drugiej i zeszłorocznej edycji badania rozszerzyłośmy raport o analizę wyników wybranych podgrup; chciałośmy sprawdzić, czy wyniki istotnie korelują z: miejscem zamieszkania (w Polsce lub poza Polską), płcią przypisaną przy urodzeniu, a także – od tego roku – wiekiem (podzieliłośmy osoby badane na dwie grupy: osoby przed 25. rokiem życie i osoby mające 25 lub więcej lat).

Ponieważ jedynie 123 osób zaznaczyło, że mieszka poza Polską, podchodzimy do tych danych z rezerwą i jesteśmy ostrożne z wyciąganiem z nich wniosków.

Jak w poprzednich latach, podkreślamy, że kryterium podziału ze względu na przypisaną przy urodzeniu to bardzo wrażliwa kwestia (więcej na ten temat we wpisie na blogu: Czy określenia AFAB i AMAB są transfobiczne?). Nie mamy na celu zastępowania starej binarności nowymi słowami; osoby niebinarne są niebinarne bez względu na to, jaką płeć im przypisano! Wierzymy jednak, że mamy dobre powody, by pytać o przypisaną płeć. Pozwala nam to sprawdzić, ile osób niebinarnych używa form zgodnych z tymi, których oczekuje od nich społeczeństwo, ile – form kojarzonych z płcią „przeciwną” do przypisanej, a ile – form niestandardowych. Pytanie o przypisaną płeć było oczywiście nieobowiązkowe. Nie tworzyłośmy osobnej grupy dla osób, które odmówiły odpowiedzi ani (ze względu na zbyt małą liczebność) osób interpłciowych, którym przy urodzeniu otrzymały znacznik płci inny niż K lub M.

Drugi rok z rzędu bijemy rekord w liczbie odpowiedzi (w 2023 było ich 3022, w 2022 – 1816, a w 2021 – 2201).

Średnia wieku jest podobna we wszystkich edycjach, choć zwraca uwagę, że od 2022 roku stopniowo rośnie. Przypomnijmy, że w poprzednich latach wynosiła odpowiednio: 21,1 (2021); 20,4 (2022) i 21,2 (2023).

Od pierwszej edycji wyniki Spisu wskazują, że to przede wszystkim młode osoby identyfikują się jako niebinarne (przy założeniu, że zebrana przez nas próba jest reprezentatywna, czego nie możemy być pewne). Z pewnością w jakimś stopniu ma na takie wyniki wpływ sama forma badania – jest ono internetowym kwestionariuszem promowanym w mediach społecznościowych. Dodatkowo, dość bezpiecznie jest przyjąć założenie, że to młodym osobom najłatwiej utożsamości się ze stosunkowo nową (zwłaszcza w Polsce) kategorią niebinarności.

Jednocześnie, stopniowy wzrost średniej wieku w kolejnych latach może oznaczać dwie rzeczy (być może mają one miejsce jednocześnie): a) docieramy z grubsza do tej samej grupy osób, a ona po prostu dorasta/starzeje się, b) opisywanie swojego doświadczenia płci przy pomocy pojęcia niebinarności jest coraz częstsze w starszych grupach wiekowych.

Rozkład wieku wśród osób badanych jest podobny do tego w anglojęzycznym badaniu Gender Census.

W tym roku po raz pierwszy analizowałośmy wyniki z podziałem na grupy wiekowe. Oryginalnym pomysłem był podział na osoby przed i po trzydziestce (tak jak w Gender Census), jednak ponieważ osoby przed trzydziestką stanowią aż 87,54% próby, wybrałośmy nieco bardziej zbalansowany podział: na osoby, które mają mniej niż 25 lat (70,01%) i osoby, które mają tyle lat lub więcej (29,99%).

Warta zauważenia jest znacząca różnica w wielkości grup osób, które zadeklarowały, że przypisano im przy urodzeniu płeć żeńską (2415) i męską (562). Ten stan rzeczy utrzymuje się od drugiej edycji badania, w której po raz pierwszy zapytałośmy o AGAB.

Podobnie jak w zeszłorocznym raporcie, przywołamy w tym miejscu słowa dr Marty Dory, psychoterapeutki i seksuolożki specjalizującej się w pracy z młodymi osobami trans, która w rozmowie z autorkami reportażu Mów o mnie ono powiedziała: „[w]śród moich pacjentów w grupie wiekowej 13-15 lat przeważają osoby, którym przypisano przy urodzeniu płeć żeńską. Z kolei w grupie 18-35 lat jest odwrotnie” (Skrzydłowska-Kalukin i Sokolińska 2022: 255-256). Jeśli spojrzeć na wyniki Spisu, dostrzeże się podobny trend (choć granica przebiega później): wśród osób przed 21. rokiem życia przeważają osoby AFAB, natomiast wśród tych starszych niż 21 lat – osoby AMAB.

Dr Dora podkreśla też społeczny kontekst takiego stanu rzeczy: osoby postrzegane jako dziewczynki/kobiety mają zwykle większe przyzwolenie na przekraczanie norm płciowych (np. w wyglądzie, zachowaniu), z kolei dla osób postrzeganych jako chłopcy/mężczyźni, wiąże się to z większym ryzykiem wyśmiania, przemocy i odrzucenia. Tę tezę potwierdzają też badania społecznego postrzegania osób niebinarnych przez Polki i Polaków (Hansen i Żółtak 2022; Puchała i Hansen 2024). Biorąc pod uwagę te kwestie i fakt, że pojęcie niebinarności jest wciąż dosyć nowe, można oczekiwać, że większość osób opisujących się jako niebinarne będą stanowić osoby AFAB. Dodatkowo, jak w dwóch poprzednich latach, warto przywołać podsunięte nam przez Paulę Feliksa Olejniczak/a badanie (Smith 2008), które wskazuje, że osoby socjalizowane do roli kobiety z reguły częściej wypełniają kwestionariusze, co może być dodatkowym czynnikiem zwiększającym przewagę osób AFAB w próbie badawczej.

Nazewnictwo

„Rodzaj nijaki” czy „rodzaj neutralny”?

W tym roku po raz drugi zapytałośmy osoby badane o preferencje w kwestii nazywania form takich jak „zrobiłom” czy „byłoś”. Jako kolektyw promujemy używanie nazwy „rodzaj neutralny” zamiast „rodzaj nijaki” ze względu na negatywne konotacje „nijakości”. Nasze podejście zdaje się podzielać większość osób badanych – 65,3% wybrało opcję „rodzaj neutralny”, a tylko 18,1% – „rodzaj nijaki”.

Jednocześnie, ciekawie jest zauważyć, że popularność „rodzaju neutralnego” spadła o -3,8 p.p. w stosunku do zeszłego roku, podczas gdy popularność „rodzaju nijakiego” wzrosła o +2 p.p.

W dopiskach do tego pytania w zeszłorocznej edycji powtarzały się jeszcze dwie propozycje, które postanowiłośmy dodać do formularza w tym roku. Za nazwą „rodzaju niebinarny” opowiedziało się 5,2% osób badanych, a za „rodzajem łosiowym” – 2,4%. 8,5% osób nie ma w tej kwestii zdania. Pozostałe 0,5% nie wybrało żadnej odpowiedzi, a jedynie dopisało komentarz.

Znacząca przewaga osób, które wolą określenie „rodzaj neutralny”, wskazuje, że ma sens zabieganie o upowszechnienie tej właśnie nazwy. Podobnie jak w zeszłym roku, zwrócimy jednak uwagę także na wady takiego rozwiązania: „rodzaj neutralny” może się mylnie kojarzyć z „określeniami neutralnymi płciowo”, czyli takimi, które na płeć nie wskazują, podczas gdy sam jest formą rodzajową, systemowo równorzędną męskiej i żeńskiej. Jeśli więc korzystamy z nazwy „rodzaj neutralny”, dobrze jest przy pierwszym użyciu zaznaczyć do czego konkretnie się odnosi.

Nazwa „rodzaj niebinarny” może z kolei sugerować, że to forma z automatu przynależna wszystkim osobom niebinarnym, a – jak wiemy - nie każdej osobie niebinarnej odpowiadają formy typu „byłom” czy „byłoś” (i nie ujmuje im to niebinarności!). Najmniej problematyczny wydaje się najrzadziej wybierany „rodzaj łosiowy” (nazwa nawiązuje do końcówki czasownika drugiej osoby: -łoś), choć – pomijając niską popularność – może być ona mało zrozumiała. Zwracało na to uwagę kilka osób w swoich komentarzach do pytania; kilka dodało też, że uważa tę nazwę za zabawną.

Wśród dopisków najcześćiej pojawiała się uwaga, że zarówno „nijaki”, jak i „neutralny” są w porządku, kilka razy też „wszystko byle nie nijaki”. Oprócz tego, dwie osoby zaproponowały nazwy opisowe – „rodzaj ono ” oraz „forma z o” (zwróćmy jednak uwagę, że standardowo przymiotniki w tym rodzaju kończą się na -e) – a także nazwy „rodzaj otwarty”, „rodzaj osobowy lub nijakoosobowy” i „rodzaj bezosobowy”.

Przy podziale ze względu na miejsce zamieszkania, przypisaną płeć i grupę wiekową obserwujemy identyczne trendy.

…wśród osób używających tych form

Byłośmy również ciekawe, czy odpowiedzi będą znacząco inne wśród samych osób, które zadeklarowały, że odpowiadają im formy typu „byłom”, „byłoś” (1418 osób).

Jak widzimy, ogólne trendy są zachowane, choć preferencja wobec „rodzaju neutralnego” jest silniejsza - za tą opcją opowiada się 71,9% osób.

Używane formy

Zaznaczamy, że osoby respondenckie były pytanie o to, jak chcą mówić i jak chcą by się do nich zwracać – nawet jeśli nie jest to (obecnie) możliwe. W dalszej części formularza pytałośmy też o powody nieużywania niestandardowych form w życiu.

Rodzaj gramatyczny używany w mowie

Pierwszą intrygującą obserwacją jest to, że popularność każdej z opcji spadła w stosunku do zeszłorocznych wyników, co sugeruje, że osoby respondenckie wybierały przeciętnie mniej różnych opcji. Drugą – że po raz pierwszy obserwujemy (co prawda, niewielki) spadek popularności rodzaju neutralnego, który do tej pory jedynie rósł w siłę. Poza tym jednak, rozkład procentowy odpowiedzi jest bardzo podobny zarówno do zeszłorocznego, jak i tego sprzed dwóch lat.

Popularność unikania form nacechowanych płciowo konsekwentnie maleje od 2022 roku (w pierwszej edycji kwestionariusz nie uwzględniał tej opcji). Podobnie procent osób używających wyłącznie form binarnych (czyli męskiej, żeńskiej lub obu). Jednocześnie, procent osób używających wyłącznie form niebinarnych od początku badania wzrasta. Z kolei, łączna popularność form mnogich od pierwszej edycji maleje.

W zeszłym roku popularność rodzaju neutralnego w populacji ogólnej bardzo nieznacznie przekroczyła popularność jednej z normatywnych form – wybierano go o 0,01 p.p. częściej niż rodzaj żeński. W tym roku wracamy jednak do znanego ze wszystkich poprzednich lat układu sił z rodzajem męskim (58,9%, -2) i unikaniem zaznaczania rodzaju na czele, dalej rodzajem żeńskim (46,4%, -1,5) i neutralnym (45,9%, -2,1) niemal na równi, a dalej pozostałymi niestandardowymi formami.

Popularność rodzaju neutralnego rosła od pierwszej edycji Spisu (od 25,4% 2021, przez 43,1% w 2022 i 48% w 2023); w tym roku po raz pierwszy nieco spadła. Możemy mieć do czynienia ze zmianą trendu lub też obserwować jego stabilizację – być może popularność rodzaju neutralnego będzie oscylować wokół czterdziestu kilku procent. Bacznie będziemy przyglądać się tej zmiennej; od początku popularność rodzaju neutralnego na tle innych niestandardowych form wskazuje, że ma on największą szansę stać się pewnym standardem (i np. trafić do podręczników do nauczania języka polskiego jako obcego).

Po krótkotrwałym wzroście w drugiej edycji badania, popularność form postpłciowych konsekwentnie spada.

Jeśli spojrzeć na wyniki z podziałem na miejsce zamieszkania, rzucają się w oczy dwie znaczne różnice. Osoby mieszkające za granicą rzadziej sięgają po rodzaj męski (49,6) niż te mieszkające w Polsce (59,4); częściej za to wybierają formy postpłciowe (9,8%, w porównaniu do 6% u osób mieszkających w Polsce).

Nie zaskakuje to, że z form męskich chętniej korzystają osoby AFAB (61,8) niż AMAB (48). Co ciekawe, w przypadku form żeńskich dysproporcja jest już dużo mniejsza – używa ich 46,9 osób AFAB i 47,7 osób AMAB. Osoby AMAB nieco częściej sięgają po rodzaj neutralny (49,60% vs. 44,8% u osób AFAB). Chętniej też wybierają niestandardowe formy (z jednym wyjątkiem – męskoosobowych form mnogich). Wśród osób AMAB rodzaj neutralny jest najpopularniejszą opcją. Wśród osób AFAB jest to rodzaj męski.

Wprowadzając podział na grupy wiekowe (młodsza: <25 lat; starsza: ≥25 lat), spodziewałośmy się, że największa różnica będzie dotyczyć rodzaju neutralnego. Zakładałośmy, że najchętniej po tę opcję siegną osoby młodsze. I faktycznie, rodzaj neutralny wybrało 48,2% osób z młodszej grupy i 40,5% ze starszej, jednak największa różnica dotyczy rodzaju męskiego: tę opcję zaznaczyło aż 63,9% osób z młodszej grupy i tylko 47,4% ze starszej. W młodszej grupie to właśnie rodzaj męski wybierano najczęściej. W starszej najczęściej zaznaczano unikanie form nacechowanych płciowo.

Wśród dopisków najczęściej precyzowano, jak dana osoba rozumie zaznaczenie więcej niż jednej formy, np. łączenie męskich i żeńskich form na poziomie wypowiedzi (np. zmiana ze zdania na zdanie), zdania (np. „byłam zmęczona, potem poszedłem do sklepu”), a nawet frazy (np. „byłam zmęczony”/„byłem zmęczona”). Wiele osób skomenotwało, że jest im obojętne, jakich form się używa wobec nich i/lub że same korzystają ze wszystkich, prawie wszystkich lub wielu (np. „wszystko jedno”, „ja używam rodzaju żeńskiego, jest mi prawie obojętne jak mówią o mnie inni”). Czasem pisano bardziej szczegółowo o sposobach łączenia różnych form, np. „czasowniki w formie męskiej, przymiotniki w nijakiej”. Jedna osoba podała, że korzysta z zaimków lustrzanych; jedna, że to, jakich form używa „zależy od prezentacji” (czyli ekspresji płciowej w danym dniu/sytuacji); inna napisała: „Zależnie od mojej osobowości, bo mam rozbite ego na kilka różnych przez traumę” (odsyłamy tu do wpisu o mnogości na naszym blogu). Treśc pozostałych dopisków podsumowano poniżej.

Dopiski

• „byłxm zmęczonx” 12
• „byłm zmęczon” 3
• „byłæm zmęczonæ” 3
• „moja osoba była zmęczona” 2
• „byliśmy zmęczone” 1
• „bylim zmęczeni”, „był zmęczon” 1
• „byliśta zmęczeni”, „ja było zmęczone” 1
• „byłam zmęczone” 1
• „byłom jeju zmęczone” 1
• „byłem zmęczon”, „byłam zmęczon” 1
• „byłøm zmęczonø” 1
• „byłum zmęczone” 1
• „byłym zmęczone” 1

Zaimki używane w piśmie

Pytanie o pismo było bardziej szczegółowe niż to o mowę i pozwalało na wybór konkretnych zestawów zaimków korespondujących z różnymi rodzajami. Przykładowo, zamiast standardowego paradygmatu „ono/jego” w rodzaju neutralnym można było wybrać „ono/jej”, gdzie formy deklinacyjne identyczne z męskimi zastąpione są żeńskimi. Dostępne były także niewymawialne formy graficzne, takie jak iksy (onx/jex) czy gwiazdki (on*/je*).

Jak co roku, formy „podstawowe” (np. „ono/jego” dla rodzaju neutralnego, „onu/jenu” dla dukaizmów) są zdecydowanie bardziej popularne od tych alternatywnych. Podobnie jak w zeszłym roku, wśród form korespondujących z rodzajem neutralnym najcześćiej wybierano standardowe „ono/jego” (28,7%, -0,4 p.p. w stosunku do zeszłego roku), a na drugim i trzecim miejscu znalazły się neologiczne „ono/jeno” (16,4%, +1 p.p.) i łączące formy rodzaju neutralnego z mnogimi „ono/ich” (13,8%, 0 p.p.). Wśród dukaizmów zdecydowanie najpopularniejszy jest paradygmat najbliższy temu, co znajdziemy w prozie Jacka Dukaja, czyli „onu/jenu” (6,3%, -1,2 p.p.); alternatywne „onu/jejo” (1,3%, -0,5 p.p.)i „ne/nego” (1,3%, -0,7 p.p.)plasują się dużo niżej. Z form mnogich najpopularniejsze są formy męskosoobowe (18,7%, +1 p.p.). Co ciekawe, za nimi plasują się zaproponowane przez nas (i używane np. w tekście tego raportu) neologiczne formy mnogie, czyli „ona/ich” (5,7%, -1,1 p.p.), a dopiero potem standardowe formy niemęskoosobowe (4,9%, 0 p.p.). Wśród form graficznych wyraźnie dominują iksy (21,1%, -5,4 p.p.).

Przyglądając się odpowiedziom z podziałem na płeć przypisaną przy urodzeniu, napotykamy na ciekawy wynik: w obu grupach najpopularniejsze są męskie i żeńskie formy, w tej właśnie kolejności, jednak procentowo to osoby AFAB częściej niż osoby AMAB sięgają po obie z nich.

Ze względu na mnogość opcji, zgrupowałośmy ze sobą podobne zaimki, by lepiej widzieć trendy:

Podobnie jak w mowie, w piśmie najpopularniejsze są formy męskie (54,1%, +0,7 p.p.). W piśmie zachowała się też obecna w zeszłym roku przewaga rodzaju neutralnego nad żeńskim. Przynajmniej jedną formę korespondującą z rodzajem neutralnym wybrało 44,4% osób respondenkich (-1,8 p.p.), podczas gdy rodzaj żeński zaznaczyło 40,8% (-0,8 p.p.). Podobnie jak w przypadku pytania o mowę, popularność form postpłciowych (7,1%, -1,5 p.p.) spada od 2022 roku.

Podobnie jak w przypadku pytania o mowę, przy podziale na miejsce zamieszkania zwraca uwagę różnica w popularności form męskich – osoby mieszkające za granicą sięgają po nie rzadziej. Częściej za to sięgają po formy postpłciowe, mnogie oraz graficzne.

Tak jak w zeszłym roku, osoby AFAB częściej wybierały formy binarne, choć jednocześnie nieco rzadziej niż osoby AMAB decydowały się wyłącznie na te formy. Podobnie, osoby AFAB częściej wybierały formy korespondujące z rodzajem neutralnym, formy mnogie i graficzne, a osoby AMAB częściej wybierały formy postpłciowe (czyli dukaizmy).

Przy podziale na grupy wiekowe widzimy, że osoby przed 25. rokiem życia częściej wybierają formy binarne, a jednocześnie rzadziej niż te starsze korzystają _tylko z nich. Częściej sięgają też po formy rodzaju neutralnego, formy mnogie i graficzne. Zaskakujący z kolei może być fakt, że to osoby w wieku 25 lat lub starsze częściej wybierały dukaizmy.

Tegoroczne wyniki pytania o komunikację pisemną zdają się sugerować łagodny zwrot w stronę standardu: o +1,4 p.p. wzrosła liczba osób, które wybrały binarne formy, a o +2,9 p.p. – liczba osób, które wybrały wyłącznie te formy. Jednocześnie spadła liczba osób wybierających formy korespondujące z rodzajem neutralnym i postpłciowym oraz formy graficzne (choć też użycie w piśmie form mnogich delikatnie wzrosło).

Wśród dopisków pojawiały się czasami formy dostępne w formularzu (np. „on/jego”), zapewne dlatego, że osobom respondującym nie udało się ich znaleźć (dostępnych było dużo opcji, a wyświetlały się w kolejności losowej). Dziewięć osób napisało, że chce by używać tylko ich imienia, w tym jedna: „[chcę by o mnie mówić] wyłącznie imieniem, bez zaimków, nawet jeśli oznacza to karkołomne zabiegi stylistyczne”. Jedna z osób, które podały, że ich zaimki to „to/tego”, udostępniła w komentarzu link do generatora z naszej strony, aby szczegółowo przedstawić używane formy. Z roku na rok dopisków jest coraz więcej.

Dopiski

• on/ich 3

• on/ich, ona/ich 1

• on/jej („on jest fajny, lubię jej zwierzątko”) 1

• on_onu/jeno 1

• on/ich, ona/ich (l.poj.) 1

• ona/ich („ona jest fajna, lubię ich zwierzątko”) 1

• ona/jego („ona jest fajna, lubię jego zwierzątko”) 1

• ono/jejo 2

• ono/tego 2

• ono/to 2

• ono/jeju 1

• ono/jewo 1

• ono/onego 1

• ono/vej 1

• onu/jegu 4

• onu/jego 1

• onu/jej 1

• ongo/oniengo 1

• onx/ich 2

• ja/mi 1

• miau/miau 1

• ta osoba/tej osoby 1

• ta [osoba] tej [osoby] 1

• osobatywy 1

• to 1

• to/tego 1

• to [coś] tego [czegoś] 1

• to/tego, ono/tego 1

• towarzysz/towarzyszu 1

• ze/jego 1

• ze/zego 1

• 🦇/🦇ego 1

• zaimki lustrzane 1

• [imię]\ 9

Formy rzeczownikowe

Odpowiedzi na pytanie dotyczące form rzeczownikowych wyglądają podobnie we wszystkich edycjach spisu. Od początku najczęściej wybierane są maskulatywy (w tym roku wybrało je 69,8%, +1,6 p.p. w stosunku do zeszłego roku), minimalnie rzadziej – osobatywy (68%, +0,5 p.p.). Feminatywy stoją już wyraźnie niżej (39,1%, -1,4 p.p.). O iksatywy, czyli formy z końcówką -x (z założenia niewymawialne) pytamy od 2022 roku i niezmiennie plasują się na pozycji trzeciej (tym razem: 16,1%, -3,8 p.p.). Najrzadziej osoby respondujące wybierały neologiczne neutratywy, czyli osobowe rzeczowniki rodzaju neutralnego typu autorze, czytelnicze, partnerze (12,3%, +0,6 p.p.) oraz kompatybilne z rodzajem postpłciowym (t.j. dukaizmami) dukatywy (np. autoru, czytelniku, partneru) - 5,1%, -1,7 p.p.

Popularność maskulatywów nie jest zbyt zaskakująca. W polszczyźnie ogólnej uznaje się je za formy generyczne, czyli mogące opisywać osoby każdej płci. Wiele kobiet woli nazywać się naukowcami czy psychologami niż naukowczyniami lub psycholożkami, podobnie mogą czuć niektóre osoby niebinarne. Drugą najpopularniejszą opcją są osobatywy, które z założenia są formami niewskazującymi na płeć. Być może utrzymująca się od pierwszej edycji Spisu niewielka przewaga maskulatywów wynika z tego, że są bliższe standardowi (formy typu osoba studencka wciąż dla wielu osób brzmią obco i dziwnie). Wreszcie, znaczna cześć osób respondenckich to osoby z przypisaną przy urodzeniu płcią żeńską. Określanie się maskulatywami może być dla nich względnie bezpiecznym sposobem na dystansowanie się od językowych wykładników żeńskości.

Choć od drugiej edycji badania, kiedy to po raz pierwszy o nie zapytałośmy, iksatywy utrzymują się na czwartej pozycji pod względem popularności, to warto odnotować, że ich popularność konswekwentnie spada: w 2022 roku wybrało je 24,2% osób respondenckich, w 2023 – 19,9%, a w obecnym – 16,1%. Czas pokaże, czy będzie to stały trend.

Popularność neutratywów z roku na rok na przemian lekko rośnie i spada (12% w 2021; 14,3% w 2022; 11,7% w 2023 i 12,3% obecnie), jednak pozostaje względnie niska. Być może dlatego, że ze wszystkich niestandardowych form rzeczownikowych są one najmniej intuicyjne w tworzeniu.

Najwyraźniejszy trend spadkowy widać w przypadku dukatywów – w porównaniu z pierwszą ecycją Spisu ich popularność spadła ponad dwukrotnie. W 2021 roku wybrało je 10,3%, w 2022 – 8,9%, w 2023 – 6,8%, a w tym roku już tylko 5,1%. Idzie to w parze z pozycją dukaiazmów (nazywanych też rodzajem postpłciowym) w mowie i piśmie, która po chwilowym wzroście w 2022 roku również spada.

Podział ze względu na miejsce zamieszkania ujawnia, że w przypadku form rzeczownikowych Polska i zagranica są wyjątkowo zgodne; wyniki są niemal całkowicie zbieżne. Osoby mieszkające za granicą nieco rzadziej sięgają po maskulatywy i osobatywy, za to minimalnie częściej po dukatywy.

Jeśli obejrzeć dane z podziałem na płeć przypisaną przy urodzeniu, największe rozbieżności dotyczą maskulatywów: wybiera je 72,2% osób AFAB i 59,4% osób AMAB. Mniejsza jest różnica w stosunku do feminatywów: te stosuje 38,8% osób AFAB i 43,6% osób AMAB. Jak widać, formy męskie są popularniejsze wśród osób AFAB, a żeńskie – wśród osób AMAB, jednak ogólnie obie grupy częściej wybierają maskulatywy od feminatywów. Osoby AMAB chętniej tez sięgają po neologizmy, zarówno neutratywy, jak i dukatywy.

Osoby przed 25. rokiem życie wyraźnie częściej niż starsze sięgają po maskulatywy (74,7% vs. 58,3%) i nieco częściej po iksatywy. W przypadku wszystkich pozostałych form, częsciej zaznaczały je osoby z grupy starszej.

W dopiskach kilka osób doprecyzowało, jakich form neutratywów używa: trzy podały formy na -o, dwie – formy na -e, jedna – na -um. Do tego, dwie osoby podały przykłady kończące się na -two, które w standardowej polszczyźnie nazywają pary (np. wujostwo). Dwie napisały o łączeniu form żeńskich i męskich, podając przykłady takie jak fanek, przyjaciółek, cioć, synka, córek. Jedna osoba podała, że używa dukatywów opartych na feminatywach (np. partnerku zamiast partneru). Jedna napisała, że woli osobatywy opartne na imieosłowach (np. osoba studiująca) niż przymiotnikach (np. osoba studencka). Trzy osoby stwierdziły, że starają się unikać używania osobowych rzeczowników, stosując określenia opisowe („zwykle obchodzę rodzaj strukturą gramatyczną zdania”; „[mówię] człowiek, który...”; „unikam form rzeczownikowych [mówiąc] "zajmuję się tym, tamtym" itp”).

W przyszłym roku rozważymy dodanie pytania o konkretne formy neutratywów.

Dopiski

• nauczycielo, partnero, pracowniko 3
• nauczycielstwo, partnerstwo, pracownictwo 2
• nauczyciele, partnerze, pracownicze 1
• doktorantcze, narzeczone 1
• nauczycielum, partnerum, pracownikum 1
• fanek, aktywistek 1
• cioć, wujka, przyjaciółek, synka, córek 1
• dukatywy odfeminatywne, np. partnerku 1
• podłogatywy: nauczyciel_, partner_, pracowni_ 1
• towarzyszka nauczycielka, towarzyszka partnerka, towarzyszka pracowniczka 1
• jejunatywy: nauczycieju, partnjeju, pracowjeju 1

Formy grzecznościowe

W tej edycji, kierując się częstymi dopiskami, dodałośmy dwie nowe opcje do formularza: neologiczną formę grzecznościową pano oraz na wpół normatywny zwrot ze słowem osoba (np. „czy chciałby osoba złożyć zamówienie?”).

Tak jak we wszystkich poprzednich edycjach największy odsetek osób badanych zadeklarował, że chce by zwracać się do niego na „ty” nawet w oficjalnych sytuacjach. Odpowiedź tę wybrało 64,6% osób (-1,9 p.p. w stosunku do zeszłego roku). Jednocześnie jednak, tylko 11,7% (-4,7) wybrało jedynie tę formę.

Niżej pod względem popularności plasują się normatywne formy grzecznościowe: pan (35,4%, -0,2 p.p.), pani (25,3%, -1,2 p.p.), oraz państwo z uzgodnieniem w liczbie pojedynczej – „czy chce państwo...” (27,3%, -5,2 p.p.) i mnogiej – „czy chcą państwo...” (31,8%, +1,9 p.p.).

Na podobnym poziomie utrzymuje się opcja zwracania się „per wy”; tę wybrało 28,3% osób (+0,5 p.p.).

Formy neologiczne nie cieszą się wielką popularnością, a jeśli spojrzeć na wyniki ze wszystkich czterech edycji, okazuje się, że ich popularność stopniowo spada od 2021 roku. W tym roku formę pań wybrało 4,1% osób badanych (-0,7 p.p.), a panu – 6,6% (-2,8 p.p.). Dostępne po raz pierwszy pano radzi sobie podobnie – tę opcję wybrało 4,7% badanych osób. Warto tu zwrócić uwagę, jak istotny wpływ na popularność danej opcji może mieć jej obecność w formularzu. W 2022 roku pano pojawiło się w dopiskach 5 razy, w 2023 roku – 12 razy. Gdy trafiło do formularza, wybrało je już 145 osób.

Całkiem dobrze za to poradziła sobie dostępna po raz pierwszy osoba. Tę opcję wybrało 32,1% badanych – ustępuje więc jedynie zwracaniu się na „ty” i normatywnemu _pan, deklasując wszystkie pozostałe formy. Osoba również pojawiała się w dopiskach w poprzednich edycjach, w 2022 roku 3 razy, a w 2023 – 9 razy; ponad stukrotny wzrost popularności po dodaniu tej opcji do formularza (w tym roku wybrały ją 922 osoby) jest więc uderzający. Może to oznaczać, że choć dla wielu osób niebinarnych nie było to oczywiste rozwiązanie, to widząc je, stwierdziły, że im odpowiada. Nie można też jednak nie wspomnieć, że zwroty w rodzaju „niech osoba wypełni ankietę” albo „czy chciałaby osoba usiąść?” mogą być odbierane jako chłodne a nawet agresywne i niegrzeczne. Wprowadzenie zwracania się per „osoba” do powszechnego użytku wymagałoby rozbrojenia tych skojrzeń.

Przy podziale ze względu na miejsce zamieszkania widać wyraźniejszą preferencję dla zwracania się na „ty” wśród osób mieszkających poza Polską. Podobną tendencję widać u osób AMAB względem osób AFAB. Nieco zaskakujące okazują się wyniki z podziałem na grupy wiekowe. Można by zakładać, że to młodsze osoby chętniej sięgną po formę „per ty”, a jednak robią to osoby 25+. 16,4% osób z grupy starszej wybrało wyłącznie zwracanie się na „ty”, podczas gdy w grupie młodszej było to 9,8%. Osoby 25+ były też minimalnie bardziej przychylne formie osoba, choć w tym przypadku różnica wyniosła jedynie 0,80 p.p.

Wśród dopisków pojawiło się kilka głosów przeciwko formom grzecznościowym jako takim, niekedy bardzo zdecydowanych, np.: „precz z formami grzecznościowymi, pańszczyznę zniesiono dawno” albo „Powinniśmy przestać sobie "panować", na szczęście 17 marca 1921 na mocy konstytucji marcowej zlikwidowano stan szlachecki w Polsce”. Jedna osoba napisała komentarz w odwrotnym tonie: „bardzo nie podoba mi [się]\ trend [żeby]\ używać "per ty" w restauracjach, wolałobym "państwo"”. Inna podzieliła się informacją, że zaproponowanego przez nią neologizmu (paniu koordynowanego z czasownikami w rodzaju neutralnym) używa podczas psychoterapii.

Pojawił się też głos nawiązujący do anglojęzycznego Mx: „Fajnie by było jakby powstało coś w rodzaju ang. mx czyli coś pomiędzy mr i mrs” (zob. hasło Mx w Oxford English Dictionary; Mx pojawia się w raportach z badaniach Gender Census, a jego autorze przeprowadziło też dwie mniejsze ankiety na temat samego Mx w 2019 i 2023 roku).

Dopiski

• Panx 3
• Panio 2
• Panie („czy chciałoby panie...”) 1
• Panæ; Fæ 1
• Panię; Pańcze 1
• Paniu („czy chciałoby paniu...”) 1
• P. (w piśmie); Obywatel 1
• Jeju 1
• Jej wysokość/Arcykapłanko (tylko w sytuacjach, gdzie reprezentują taki urząd) 1
• Kapitan 1
• Tofu 1
• Towarzyszko 1
• Towarzysz/Towarzyszu 1
• Towarzysze; [tytuł akademicki]\ 1
• Towarzyszka; Towarzyszcze 1
• Waść 1
• [imię] 5
• [tytuł naukowy] 1
• [tytuł zawodowy] 1

„Konsekwentność” liczby mnogiej

Pytania nt. szczegółów użycia form mnogich zadajemy w Spisie po raz drugi. Zainspirowały je zgłaszane do nas (głównie od osób tłumaczących) wątpliwości, co do tego jak _dokładnie działają formy mnogie używane w stosunku do osób niebinarnych. Po pierwsze: czy jeśli osoba korzysta z formy „zrobiłyśmy” lub „zrobiliśmy” by uniknąć standardowego „zrobiłem”/„zrobiłam”, to „konsekwentnie” będzie korzystać z form mnogich także w czasie teraźniejszym („robimy” zamiast „robię”), czy nienacechowane rodzajowo formy pojedyncze będą jej odpowiadały? Po drugie: czy będzie określać się także rzeczownikami w liczbie mnogiej (np. (ci) nauczyciele, (te) partnerza, (te) pracownice), czy też w pojedynczej (np. (ten) nauczyciel, (to) partnerze), (ta) pracownica)? Pytania skierowałośmy do tych osób respondenckich, które wybrały przynajmniej jedną formę mnogą w pytaniu o mowę, czyli 558 osób.

Choć różnice w stosunku do wartości z zeszłego roku nie są bardzo znaczące, widzimy dwie interesujące rzeczy. Po pierwsze, w pytaniu o formy nienacechowane rodzajowo większość osób opowiedziała się za liczbą pojedynczą (w zeszłym roku największa grupa osób nie miała preferencji). Po drugie, w przypadku obu pytań liczba odpowiedzi „tak” i „nie mam zdania” spadła, a liczba odpowiedzi „nie” – wzrosła. Może to oznaczać, że kształtujący się standard użycia form mnogich w odniesieniu do osób niebinarnych będzie zakładał brak pełnej „konsewkwencji”.

Na pierwszy rzut oka, może się to wydawać nieintuicyjne – czy to nie komplikuje wypowiedzi? Ale z drugiej stony – użycie pojedynczych rzeczowników i pojedynczych czasowników w niektórych miejscach może pomóc uniknąć nieporozumień i sugestii, że mowa jest o kilku osobach, a nie jednej.

Można w tym miejscu odnieść się do występującego w niektórych dialektach polszczyzny użyciu męskoosobowych form mnogich jako grzecznościowych (tzw. pluralis maiestatis, por. Dubisz i in. 1995: 96). Pluralis maiestatis również korzysta z pojedynczych form rzeczowników (np. „nasi dziadek przyszli”), ale czasowniki i przymiotniki pozostają zawsze w liczbie mnogiej (np. „usiądźcie, mamo”). Zatem korzystanie z pojedynczych form czasowników (czy przymiotników) w niektórych sytuacjach byłoby czymś w polszczyźnie nowym.

Zaimki w języku angielskim

Od pierwszej edycji Spisu największą popularnością cieszy się zaimek they, który w języku angielskim zyskał już miano niejako „domyślnego” zaimka dla osób niebinarnych (choć, jak wskazują wyniki badania Gender Census, nie jest on akceptowany przez wszystkie z nich). Może on przybierać dwie formy zwrotne – tradycyjne themselves i mniej standardowe themself. Zdecydowanie bardziej popularny jest ten drugi wariant: they/themself wybrało w tym roku 67% (+3,7 p.p. w stosunku do zeszłego roku), a they/themselves – 40,2% (+0,8% p.p.). Łącznie, przynajmniej jedną wersję they wybrało aż 85,6% (+3,6%). Jest to najwyższa wartośc procentowa nie tylko w pytaniu o angielskie zaimki, ale we wszystkich pytaniach Spisu – w żadnej innej kwestii osoby respondenckie nie były aż tak zgodne.

Dalej znalazły się standardowe he (44,3%, +0,7 p.p.) i she (32,1%, -0,8 p.p.).

Kolejną pozycję zajął zaimek it (13%, -2,2 p.p.). Choć jego popularność w Spisie stopniowo spada od 2022 roku, taki wynik wciąż może zaskakiwać. Wielu osobom może kojarzyć się dehuminazująco, dlatego należy używać go wyłącznie w odniesieniu do osób, które wyraźnie sobie tego życzą.

Popularność it przewyższa popularność wszystkich neozaimków. Najczęściej wybieranym od pierwszej edycji pozostaje xe/xem (6%, -4,8 p.p.). Łącznie przynajmniej jeden neozaimek wybrało 11% osób badanych (-5,4 p.p.). Zarówno popularność xe/xem, jak i neozaimków jako takich spada.

Wśród osób mieszkających za granicą jeszcze wyższa jest ogólna popularność they – ten zaimek wybrało aż 88,6% z nich. Jak można się spodziewać, osoby AFAB chętniej sięgają po zaimek he niż osoby AMAB, z kolei osoby AMAB częściej od osób AFAB wybierają she. Osoby AFAB chętniej też używają they, jak i neozaimków.

W przypadku podziału na grupy wiekowe, największa dysproporcja dotyczy zaimka it – jest akceptowalny dla 5,3% osób 25+ i ponad trzykrotnie większej grupy osób przed 25. rokiem życia (16,4%).

Dopiski

• [imię jako zaimek] 6
• xe/xir 3
• ze/zem 3
• bat/bats/batself 2
• he/them 2
• it/her 2
• vamp/vamps 2
• xe/xer 2
• xe/xim 2
• you 2
• [niesprecyzowane nounself] 2
• [neozaimki lustrzane] 1
• [ulubione zaimki mówiącego] 1
• ang/angel/angelself 1
• be/bim 1
• elf/elfself 1
• ki/kis 1
• kit/kits 1
• miau/miau 1
• mister/mister's 1
• Mit/Mit's/Mitself 1
• puppy 1
• she/them 1
• sie/hir 1
• spam/spams 1
• sun/suns 1
• star/stars 1
• they/her 1
• that/fucking/moron 1
• vae/vaer 1
• vey/vem/veir 1
• void/voidself 1
• xe/hir 1
• xey/xem 1
• zie/zir 1
• 🦇/🦇s/🦇self 1
• 🌱/🌱's 1
• 🐻 1

Motywacje

Powody nieużywania form niebinarnych

W Spisie pytamy osoby respondenckie o to, jak chcą mówić o sobie i jak chcą być określane, nawet jeśli nie (zawsze) jest to możliwe. Od drugiej edycji badania pytamy też, co sprawia, że nie używają na co dzień niestandardowych form rodzajowych. W tym roku, biorąc pod uwagę dopiski z poprzedniej edycji, znacznie rozszerzyłośmy katalog dostępnych odpowiedzi; jeśli nie podano różnicy z zeszłym rokiem, oznacza to, że dana odpowiedź pojawiła się w formularzu po raz pierwszy. Można było zaznaczyć kilka odpowiedzi; dlatego wyniki nie sumują się do 100%.

Blisko jedna trzecia badanych – 23,7% (-2,1 p.p. w stosunku do zeszłego roku) podała, że po prostu pasują jej standardowe formy językowe. Za to jedynie 8,8% (-1,6 p.p.) zgłosiło, że używa form niestandardowych bez przeszkód.

Najczęściej podawaną przyczyną nieużywania form „niebinarnych” była niechęć do tłumaczenia innym tematu i ściągania uwagi na swoją płeć; tak odpowiedziała ponad połowa badanych – 55,8%. Drugim najczęstszym powodem był strach przed trans- lub enbyfobią – tak odpowiedziało 52,2% (-8,1 p.p.).

Wysoko (43,8%) plasuje się też odpowiedź „nie chcę sprawiać innym problemów, robić zamieszania”. Istotność tego powodu oraz fakt, że najczęściej podawanym powodem jest niechęć do ściągania uwagi na swoją płeć wskazują, że popularne wyobrażenie o „roszczeniowych osobach niebinarnych”, które „agresywnie domagają się” używania konkretnego języka jest błędne.

Jedna trzecia badanych osób (33,8%, -7,6) podała, że korzystanie z niestandardowych form utrudnia jej strach przed stygmatyzacją z powodu „niepoprawnego języka”, a jedna czwarta (25,6%) – że boi się wyśmiania i bycia potraktowaną jako nieprofesjonalna. Pierwsza z tych odpowiedzi dostępna jest w formularzu od 2022 roku i konsekwentie zaznacza ją coraz mnie osób, co bardzo nas cieszy. Niestety, tego typu obawy nie są całkiem nieuzasadnione. Jak pokazują badania (Hansen i Żółtak 2022; Puchała i Hansen 2024) Polki i Polacy faktycznie mają tendencję do negatywnego oceniania niestandardowych form rodzajowych i osób, które z nich korzystają (np. postrzegają je jako mniej kompetentne, a ich język jako mnie zrozumiały). Jednocześnie, Puchała i Hansen (2024) wskazują, że tendencja ta jest słabsza u osób, które już wczesniej zetknęły się z takim językiem. A zatem jego promowanie – i po prostu używanie – ma szansę stopniowo zmniejszać negatywny odbiór społeczny.

Aż jedna czwarta osób respondenckich (25,9%, -7,6 p.p.) zgłosiła, że im samym trudno się przyzwyczaić do używania niestandardowych form, z kolei 18,6% jako problem podało problemy z opanowaniem gramatyki tych form. Trudności z przywyczajeniem się do „niebinarnego” języka w odniesieniu do samych siebie od 2022 roku stopniow zgłasza coraz mniej osób.

Jednocześnie, blisko jedna czwarta badanych (24,2%) zgłasza poczucie osamotnienia w używaniu nienormatywnych form, a 27,2% ma przeświadczenie, że osoby z ich otoczenia i tak by takich form nie używały.

Wreszcie, 29,7% jako powód podało fakt, że nie jest wyoutowane, 15% jeszcze nie jest pewne, których form chce używać, a 11% czuje, że żadna z zaproponownaych form nie jest odpowiednia.

Wśród dopisków najczęściej pojawiały się głosy, że dla danej osoby kwestia używanego języka nie jest aż tak istotna (7 komentarzy). Jedna z osób podkreśliła, że ma taki stosunek do mówienia na jej temat, ale wiem, że dla innych język może być bardzo ważny. Dwie osoby jako powód nieużywania niestandardowych form podały swoją neuroatypowość: „autyzm, zmiana jest bardziej nieprzyjemna niż moja niewielka dysforia”; „mam ADHD, więc używanie nowych form byłoby dla mnie trudne”. Druga osoba podała też inny powód; treść komentarza przytaczamy w całości: „czuję również, że używając form neutralnych zawłaszczam przestrzeń osób, u których to poczucie niebinarności jest silniejsze, tzn. odczuwam syndrom oszusta/oszustko – również z tego powodu, iż jestem nieco starsza niż wyoutowane osoby NB.”

Osoby mieszkające za granicą wyraźnie mniej boją się trans-/enbyfobii; być może dlatego, że ich kontakt z osobami z Polski jest ograniczony i utrzymują go głównie z osobami, które są akceptujące. To może być też powód, dla którego mniej boją się sprawania kłopotu innym oraz oskarżeń o używanie „niepoprawnego” języka. Częściej są też wyoutwane. Jednocześnie częściej zgłaszają, że żadna z zaproponowanych niestandardowych form im nie odpowiada.

Podział na płeć przypisaną przy urodzeniu pokazuje, że różnice między osobami AFAB i AMAB są bardzo niewielkie. Możemy jednak zauważyć, że osoby AMAB częściej zgłaszają, że korzystają z nienormatywnych form bez przeszkód oraz że nieco mnie obawiają się ściągania uwagi na swoją tożsamość i sprawiania kłopotu innym osobom. Jest to wynik zaskakujący o tyle, że – jak wskazują Puchała i Hansen (2024) - to osoby AMAB są bardziej narażone na negatywny odbiór ze strony innych, jeśli używają niestandardowych form rodzajowych (w tym konkretnym badaniu pojawia się rodzaj neutralny).

W przypadku podziału na grupy wiekowe widzimy, że osoby po 25. roku życia wyraźnie mniej boją się stygmatyzacji przez „niepoprawny” język oraz trans-/enbyfobii. Jednocześnie nieco bardziej obawiają się tłumaczenia się i ściągania uwagi na swoją płeć, a także częściej czują, że żadna z niestandardowych form im nie odpowiada.

Powody wyboru form

Od drugiej edycji badnia pytamy osoby respondenckie, co sprawiło, że odpowiadają im takie, a nie inne formy. Podążając za dopiskami z poprzedniej edycji, w tym roku rozszerzyłośmy katalog dostępnych odpowiedzi. W pytaniu można było zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź, dlatego wyniki nie sumują się do 100%.

Najczęściej wybieraną odpowiedzią była ta najbardziej ogólna – decydował „komfort, poczucie dopasowania, vibe” danej formy. Tę odpowiedź zaznaczyło aż 63,9% osób. Na „estetykę i brzmienie” danej formy powołało się 36%. Drugim co do popularności powodem była euforia płciowa, którą osobom daje używanie wybranych form - tak odpowiedziało 47,6% badanych.

Dla niemal połowy osób respondenckich (46,7%)istotna była łatwość użycia danej formy, a aż 40,4% kierowało się przyzwyczajeniem do niej.

Wszystkie powyższe odpowiedzi pojawiły się w formularzu po raz pierwszy. Niżej plasują się te obecne w nim od 2022 roku. Z nich najczęściej wybierano odpowiedź „bliższe identyfikowanie się z daną binarną płcią” – zaznaczyło ją 31,5% (-17,4 p.p. w stosunku do zeszłego roku).

Dużo niżej znalazły się „presja otoczenia” (12,5%, -10,7 p.p.) i „popularność danej formy” (11,6%, -16,7 p.p.). Podobnie często osoby deklarowały, że zainspirowały się osobą ze swojego otoczenia; tę – dostępną po raz pierwszy - opcję wybrało 11,4% badanych.

Najrzadziej wybieranymi odpowiedziamy były „opinie osób eksperckich” (9,4%, -5 p.p.), inspiracja naszym Manifestem Niebinarnej Polszczyzny (5,8%, -4,1 p.p.) i wreszcie – inspiracja książką, filmem lub serialem (5,3%; ta odpowiedź pojawiła się w formularzu po raz pierwszy).

Wśród dopisków najczęściej pojawiała się odpowiedź, że osoba chce „zbalansować” to, jak jest postrzegana przez użycie form kojarzonych z płcią „przeciwną” do przypisanej (tak napisało 7 siedem osób). Dwie osoby napisały, że używanie rodzaju neutralnego jest dla nich „subwersywne” i „podważa binarność języka”. Jedna – że zniechęcą ją do nich to, że w mowie czasem brzmią podobnie do żeńskich. Jedna osoba napisała, że używa form żeńskich ze względu na swoje feministyczne przekonania. Pojawił się też komentarz o potrzebie manifestowania swojej niebinarnej tożsamości poprzez język, komentarz o tym, że osoba lubi „bawić się językiem” oraz zdanie „[używam wybranych form, bo] tak mam w sercu.”

Przy podziale na miejsce zamieszakania nie widać wyraźnych różnic, choć można zauważyć, że osoby mieszkające poza Polską częścię deklarują, że istotna była dla nich estetyka i brzmienie dalej formy, a rzadziej komfort i poczucie dopasowania.

Przy podziale na płeć przypisaną przy urodzeniu również nie widać drastycznych różnic, choć zwraca uwagę, że osoby AFAB częściej deklarują wpływ czynników wewnętrznych, a osoby AMAB – zewnętrznych. Te pierwsze częściej odpowiadały, że decydował komfort użycia danej formy i poczucie dopasowania do niej oraz, że używanie tej formy daje im euforię płciową. Częściej podawały, że powodem jest bliższe identyfikowanie się z daną binarną płcią. Częściej też powoływały się na łatwość użycia danej formy i przyzwyczajenie do niej. Z kolei, osoby AMAB częściej przywoływały jako powód opinie osób eksperckich, popularność danej formy oraz jej estetykę i brzmienie. Częściej mówiły o inspiracji osobą ze swojego otoczenia lub inspiracji tekstami kultury i częściej powoływały się na Manifest Niebinarnej Polszczyzny.

Przy podziale na grupy wiekowe najwyraźniejsza jest różnica w odpowiedziach dotyczących komfortu i dopasowania oraz euforii płciowej – osoby przed 25. rokiem życia częściej powoływały się na te czynniki.

Wybór imienia

W tym roku po raz drugi zapytałośmy osoby badane o używane przez nie imiona.

29,5% (-6,2 p.p. w stosnku do zeszłego roku) osób podało, że używa imienia nadanego przez rodziców (np. Aleksandra), 14,3% (+3,5 p.p.) – że używa jego neutralnej płciowo formy (np. Alex), z kolei 3 (-0,4 p.p.) – formy tego imienia kojarzeń z płcią „przeciwną” do nadanej (np. Aleksander). Łącznie 46,7% (-3,1 p.p.) osób używa jakiejś formy imienia nadanego przez rodziców.

Spośród osób używających imienia niezwiązanego z tym nadanym przez rodziców 25% (-1,4 p.p.) osób wybrało imię odbierane jako neutralne płciowo, 16,5% (+2,8 p.p.) – imię nacechowane binarnie, a 7,3% (+1,8 p.p.) – rzeczownik, który nie był tradycyjnie używany jako imię. Łącznie, **48,9% (+3,3 p.p.) osób wybrało imię niezwiązne z tym nadanym przez rodziców.

Pozostałe 4,4% osób respondenckich nie zaznaczyło żadnej z odpowiedzi w formularzu, a jedynie dopisało własną (zob. niżej).

Wyniki te są podobne do zeszłorocznych. Największa różnica dotyczy spadku ilości osób używających nadanego imienia bez żadnych zmian.

Przy podziale na miejsce zamieszkania widzimy, że wyraźnie więcej osób mieszkających poza Polską posługuje się wersją unisex nadanego imienia niż te w kraju. Jednocześnie osoby mieszkające za granicą wyraźnie rzadziej przybierają nowe neutralne płciowo imiona.

Aż 42,9% osób AMAB i tylko 26,9% osób AFAB zostaje przy imieniu nadanym przez rodziców.

Podział na grupy wiekowe ujawnia, że osoby z grupy 25+ wyraźnie częściej pozostają przy nadanym przez rodziców imieniu niż osby przed 25. rokiem życia. Częściej też używają jego neutralnej płciowo formy oraz wybierają na imię rzczownik.

W komentarzach najczęściej pisano, że osoba używa kilku imion (lub ksywek), że używa nazwiska, a nie imienia lub że nie jest jeszcze pewna jakiego imienia chce używać. Wyrażano też wątpliwości, do jakiej kategorii zakwalifikować swoje imię (np. „wybrałxm nacechowane binarnie imię luźno związane z tym nadanym mi przez rodziców, dodatkowo jest ono rzeczownikiem nieużywanym w Polsce jako imię”, „imię nadane mi przez rodziców już było neutralne płciowo”).

Pojawiały się też komentarze, w których osoby respondenckie dzieliły się historią używanego imienia, np.: „przybrałam deadname mojego przyjaciela po jego śmierci”, „to imię postaci [z gry] RPG na której poznałam przyjaciela, który pomógł mi odkryć, że jestem enby”, „wybrałem imię, które rodzice mieli mi nadać gdybym urodziła się przeciwnej płci”, „skróciłam [deadname] do neutralnego [imię], decyzję podejmując wspólnie z bliskim środowiskiem queerowym (pamiętam że nawet urządziłam ankietę wśród nich).”

Język neutralny płciowo

Opisywanie grup mieszanych

Po raz trzeci zapytałośmy osoby badane, jakich form chcą używać do mówienia o mieszanych płciowo grupach. Nie jest to pytanie stricte związane z językiem osób niebinarnych, jesteśmy jednak ciekawe, jak ta konkretna społeczność zapatruje się na kwestie języka inkluzywnego.

Można było wybrać więcej niż jedną opcję, więc wyniki nie sumują do 100%.

Trzeci raz z rzędu zdecydowanie wygrywa nortmatywny rodzaj męskoosobowy. Tę formę zaznaczyło 79,9% (+1,4 p.p. w stosunku do zeszłego roku).

Blisko jedna trzecia badanych – 32,1% (-0,3 p.p.) – wybrała formy niemęskoosobowe/żeńskoosobowe.

Niżej plasują się zaproponowane w naszym serwisie formy neologiczne: używany przez nas (np. w tekście tego raportu) rodzaj neutralny w liczbnie mnogiej – 14,6% (-1,6 p.p.), formy mnogie rodzaju postpłciowego z zaimkiem ony – 3,4% (-0,5 p.p.) i formy mnogie z zaimkiem onie – 2,8% (-1,1 p.p.).

Od drugiej edycji, w której po raz pierwszy zapytałośmy o sposoby mówienia o grupach, popularność form męskoosobowych stopniowo rośnie, a pozostałych – spada (wyjąwszy formy niemęskoosobowe, których popularność chwilowo wzrosła w 2023 roku).

Osoby mieszkające za granicą wyraźnie rzadziej wybierają formy męskoosobowe, za to nieco częściej formy niemęskoosobowe i mnogi rodzaj neutralny. Osoby AMAB również rzadziej niż osoby AFAB decydują się na formy męskoosbowe, za to częściej – na wszystkie pozostałe. Podobnie osoby z grupy 25+ – rzadziej wybierają formy męskoosobowe, a wszystkie pozostałe – częściej niż osoby młodsze.

Wśród dopisków pojawiło się: unikanie nacechowania rodzajowego (najczęściej przywoływano słowo osoba i wyrażenia typu „osoby zrobiły”, czasem konstrukcje omowne w rodzaju „udało nam się zrobić” zamiast „zrobiliśmy”), dostosowywanie form do składu grupy (najczęściej oznaczało to formy męskoosobowe przy przewadze mężczyzn i niemęskoosobowe przy przewadze kobiet; kilka razy wspomniano też o mnogim rodzaju neutralnym), splitting form męsko- i niemęskoosobowych (np. mówienie „zrobiłyśmy i zrobiliście”), łączenie tych form ze sobą („zrobiłyliśmy”), które jedna z osób respondenckich nazwała „mówieniem podłogą” (znak „_” stosowany do zapisywania takich form w tekstach – „zrobiły_liśmy” – bywa czasem nazywany podłogą) lub użycie obu naprzemiennie. Kilkukrotnie pojawiły się też formy graficzne (głównie z iksami) oraz kilka propozycji form neologicznych.

Dopiski

• [unikanie nacechowania rodzajowego] 50
• [dostosowanie form do składu grupy] 30
• zrobiłyliśmy, zrobiłyliście 13
• [splitting męsko- i niemęskoosobowych form] 11
• [formy graficzne] 7
• [naprzemiennie formy męsko- i niemęskoosobowe] 2
• [niesprecyzowane formy naprzemiennie] 2
• my poszlim, one byli 1
• rodzaj męskozwierzęcy: nasze dwa ucznie zdobyły nagrodę 1
• zrobiłośta, poszłyśta, te były 1
• zrobiśmy, poszście, ony były 1

Etykietki

Etykietki opisujące płeć

Część formularza dotycząca etykietek była bardzo rozbudowana, ponieważ celem było sprawdzenie więcej niż jednej rzeczy: nie tylko, które etykietki są najpopularniejsze, ale też w jakiej formie (zapożyczenie z angielskiego, czy któraś wersja spolszczenia?).

Wyniki ze wszystkich edycji są dość podobne.

Nie ma jednego określenia, które pasowałoby 100% badanych osób. Największą popularnością cieszy się anglojęzyczne nonbinary (67,2%, +1,8 p.p. w stosunku do zeszłego roku), potem polskie niebinarn_ (59,6%, +1,1 p.p.), termin osoba (44,5%, -5 p.p.), anglojęzyczne enby (46%, +1,8 p.p.), queer (53,9%, +3,8 p.p.) i angielski skrótowiec nb (43%, +1,5 p.p.). Stosunkowo wysoko uplasowały się też określenia genderqueer (29,4%, +1,5 p.p.) i nienormatywn_ płciowo (18,3%, -0,4 p.p.)

Wszystkie powyższe określenia są dosyć ogólne (szczególnie queer, które może odnosić się także do nienormatywnej orientacji), nie dziwi więc, że to właśnie je wybierano najchętniej.

Terminy bardziej szczegółowo opisujące czyjeś doświadczenie płci wybierano rzadziej, choć na tle innych wyróżniają się genderfluid (21,3%, -1,9 p.p.). i agender (23,7%, +1,3 p.p.).

Potwierdza się też nasza obserwacja z poprzednich lat, że osoby chętniej sięgają po zapożyczenia z angielskiego (np. agender) niż ich spolszczenia; jeśli jednak już to robią, to wolą te z cząstką „-płciow_” (np. apłciow_) niże „-genderow_” (np. agenderow_).

10,3% (-1,7 p.p.) osób opisało się przy pomocy kategorii gender questioning, a 8,9% (-2,7 p.p.) jako rozważające swoją płeć.

Jedynie niecała połowa badanych (46,9%, +3,3 p.p.) określiła się jako transpłciowa, tzn. wybrała co najmniej jeden termin z cząstką trans-. Najczęściej wybierano sam przymiotnik trans (36%, +4,4 p.p.), w dalszej kolejności anglojęzyczne transgender (25,3%, +2,6 p.p.), i polskie transpłciow_ (22,4%, +2,5 p.p.).

Niżej znalazły się określenia związane z trans męskością: transmasculine (17,5%, +2,5 p.p.), trans męsk_ (11,9%, +1,6 p.p.), i trans mężczyzna (6,3%, +1,5 p.p.). Na końcu, dość blisko siebie – określenia denotujące neutralną i kobiecą trans tożsamość: transfeminine (4%, +0,6 p.p.), trans kobiec_ (2,2%, 0 p.p.), i trans kobieta (2,3%, +0,7 p.p.) oraz transneutral (4%, -0,5 p.p.) i transneutraln_ (3,5%, -0,1 p.p.).

Ten stosunkowo niski odsetek badanych osób utożsamiających się z kategorią transpłciowości może zaskakiwać – współczesne rozumienie transpłciowości jako nieutożsamiania się w jakiś sposób z przypisaną przy urodzeniu płcią w zasadzie „automatycznie” włącza osoby niebinarne. W zeszłym roku przywoływałośmy w tym miejscu badanie Granta i in. (2011: 16) przeprowadzone na próbie 6258 osób transpłciowych (33% stanowiły osoby, które opisały swoją płeć jako częściowo kobiecą, częściowo męską lub inną), z której 65% „zdecydowanie”, 26% „częściowo”, a 10% „wcale nie” utożsamiało się z terminem transgender (transpłciowosć), a także obserwację Aleksa Iantaffiego (2017: 285), że wiele osób niebinarnych czuje się „niewystarczająco trans” oraz, że wprowadzenie pojęcia niebinarności do dyskusji zamazuje granice między trans- a cispłciowością. Zwróćmy też uwagę, że liczba osób zaznaczających określenia z cząstką trans- stopniowo rośnie: w 2021 roku było to 31,8%, w 2022 – 40,3%, a w zeszłym – 43,6%.

Wreszcie, 33,8% (+3,1 p.p.) badanych osób wybrało „binarnie nacechowane” określenia (kobieta i kobiec_ oraz mężczyzna i męsk_). Ten odsetek również stopniowo wzrasta od pierwszej edycji badnia: w 2021 wyniósł 18,0%, w 2022 – 30,5%, a w zeszłym – 30,7%. Możemy powtórzyć naszą zeszłoroczną obserwację, że ta pozorna sprzeczność może oznaczać coraz większą swobodę w definiowaniu własnej tożsamości zamiast sztywnego trzymania się etykietek.

Dopiski

Warto też poświęcić trochę miejsca komentarzom, które towarzyszyły niektórym odpowiedziom. Kilkukrotnie pojawiły się określenia nieuwzględnione w formularzu, np. butch, gendervoid, libragender, neoboy/neomęsk_, a także osoba niebinarna (w tym przypadku formularz uwzględnia oba wyrazy osobno).

Kilka osób podało, że używa określenia lesbijka by opisać swoją płeć, a nie (tylko) orientację.

Pojawiły się też komentarze o tym, że danej osobie nie odpowiadają słowa kobieta i mężczyzna, ale chłopak i dziewczyna już tak.

Pojawiło się kilka (czasem żartobliwych) przeróbek terminu niebinarność: niebiniątko, niebinar, niebinarek, niebinarko, niebinaro, niebinars, femby (połączenie femme/feminine i enby) oraz (dwukrotnie) enbiś.

Jedna osoba określiła się przy pomocy terminów systemgender i systempłciowy (prawdopodobnie nawiązując do bycia częścią systemu).

Pojawiły się określenia lasek (maskulatyw od laska) i chłopczyco oraz kilka określeń będących odzyskanymi wyzwiskami: babochłop, girlthing, pedał i tranny (każde dwukrotnie) oraz girlfailure i homoniewiadomo. Zwracamy uwagę, że mimo odzyskiwania ich przez niektóre osoby nie są to określenia, które można kierować do każdej osoby transpłciowej.

Jedna osoba podała termin neuroqueer, komentując go następująco: „odczuwam, że moje doświadczanie i ekspresja płci (oraz orientacji) jest nierozerwanie związane z moją neuroróżnorodnością/spektrum autyzmu.”

Kilkanaście osób podzieliło sie żartobliwymi określeniami swojej płci, np. gender kreatura, cisn't, szara strefa, biblically accurate angel, demimoore (w nawiązaniu do złożeń z cząstką demi- typu demigirl). Pojawiły się komentarze płeć w płynie, a nawet płeć w płynie skurwysynie (nawiązujące do płynnopłciowości/genderfluid). Jedna z osób napisała: „O sobie myślę "człowiek". Innym opisuję "kobieta, ale nie do końca" i "girl, but from Wish"”. Inna pytanie o określenia tożsamości skomentowała cytatem z opowiadania Hermana Melville'a z 1853 roku: „wolałbym nie, jeśli łaska”.

Koncepcja odrzucenia kategorii płci pojawiła się w kilku innych komentarzach: podano określenia antigender, postgender, antypłciow_ i gender abolitionist, jedna z osób napisała „nie rozumiem płci”, a inna – „nie mam płci, bo to konstrukt społeczny”.

Etykietki opisujące seksualność

To pytanie jest szczególnie ciekawe w kontekście osób niebinarnych, ponieważ dominujący dyskurs nt. seksualności w dużym stopniu opiera się na binaryzmie płciowym. Najbardziej powszechne określenia orientacji, tj. homo-, hetero- i biseksualność oryginalnie odnosiły się do wizji rzeczywistości, w której istnieją dwie rozłączne i przeciwstawne kategorie płciowe. Nie oznacza to jednak, że nie można tworzyć nowych pojęć, ani że nie można rozszerzać znaczeń starych.

O etykietki opisujące seksualność pytamy dopiero po raz drugi. W tym roku, motywowane licznymi komentarzami na ten temat, umożliwiłośmy osobom respondenckim określenie również swojej orientacji romantycznej (zob. następna sekcja).

W badaniu poświęconym doświadczeniom osób trans w Stanach Zjednoczonych przeprowadzonym przez James i in. (2016: 59) spośród osób niebinarnych 34% określiło się jako queer, 10% jako – biseksualne, 21% – jako panseksualne, 8% – jako geje, lesbijki lub osoby kochające tę samą płeć, 2% – jako heteroseksualne, 17% – jako aseksualne, a 8% wybrało inne okreslenie.

W naszym badaniu również określenie queer okazało się najpopularniejsze, podobnie jak w zeszłym roku. Wybrało je aż 56,5% osób (+4,6 p.p. w stosunku do zeszłego roku). 28,7% osób (+4,2 p.p.) określiło się przy pomocy anglojęzyczengo terminu gay, który również można traktować jako termin parasolowy opisujący nieheteronormatywność.

Aż 19,5% zaznaczyło termin pedał_ka, co oznacza, że niemal co piąta badana osoba chce odzyskania tego terminu. Odzyskiwanie (ang. reclaiming) odnosi się do słów, które pierwotnie funkcjonowały jako obelgi/wyzwiska wobec grup mniejszościowych, ale zostały „przejęte” przez daną grupę i z czasem straciły swój negatywny wydźwięk. Taki proces spotkał np. słowo queer w języku angielskim (wiele młodszych – zwłaszcza polskojęzycznych – osób LGBTQIA nawet nie zdaje sobie sprawy z dawnego wydźwięku tego słowa, choć jednocześnie dalej żyją osoby, które były w ten sposób wyzywane). Chcemy podkreślić, że słowo pedał_ka nie zostało jeszcze (w pełni) w języku polskim odzyskane, więc jeśli chcemy opisać nim kogoś innego niż same siebie, powinnośmy miec pewność, że danej osobie to odpowiada.

Często wybierano też określenia biseksualn_ (29,2%, +1,1 p.p.) i panseksualn_ (23,3%, -1,9 p.p.). Inne terminy opisujące pociąg do więcej niż innej płci były już mniej popularne: omniseksualn_ wybrało 2,8% (-2,5 p.p.), a multiseksualn_ – 1,1% (-0,1 p.p.). W tym roku dodałośmy do formularza też określenie poliseksualn_, które wybrało 4,2% badanych. Łącznie jako zainteresowane więcej niż jedną płcią określiło się 46,6% (-1,6% p.p.) osób, co czyni tę grupę najliczniejszą po osobach określających swoją seksualność jako queerową.

Jako homoseksualne opisało się 13,4% (+0,6 p.p.). Określenie lesbijka wybrało 16,7% (-1,1 p.p.), a gej – 14,8% (+4,4 p.p.). Z kolei jako heteroseksualne określiło się 2,2% (+0,3 p.p.) badanych.

26% (+1,9 p.p.) osób wybrało termin aseksualn_, 13,2% (+2,2 p.p.) - demiseksualn_, a 3,7% (+0,6 p.p.) – szaroseksualn_. Łącznie na spektrum aseksualności umieściło się 36,2% (+3,2 p.p.) osób. Ten odsetek może wydawać się zaskakująco wysoki. Szacuje się, że w populacji ogólnej osoby aseksualne stanowią około 1%, choć dużo zależy od próby oraz przyjętej definicji aseksualności; różne badania przynoszą wartości w przedziale 0,8%-33% (por. Bogaert 2015: 367). Co ciekawe, we wspomnianym badaniu społeczności osób trans przeprowadzonym przez James i in. (2016), to własnie osoby niebinarne najczęściej określały się jako aseksualne (17% osób niebinarnych; 6% trans kobiet; 7% trans mężczyczn i 4% osób crossdresserskich).

Dopiski

Wśród dopisków pojawiło się kilka innych określeń, m.in. abroseksualn_ (9 razy), frayseksualn_ (4 razy), aegoseksualn_ (2 razy), autoseksualn_ (2 razy) i sapioseksualn_ (2 razy).

Sześc osób wpisało określenie lesba; pojawiły się określenia dyke i fag (oba raz), a także osoba pedalska (także raz). W jednym z komentarzy wystąpiło okreslenie pedałówa, które osoba respondencka skomentowała następująco: „odzyskane określenie kobiety interesującej się niehetero mężczyznami”. Jedna osoba napisała, że nie przeszkadza jej określenie faggot (ang. pedał), ale polskie tłumaczenie – już tak. Jedna z osób, która zaznaczyła w formularzu termin pedał_ka napisała: „ten „pedal” to bardziej w żartach w kręgach przyjaciół, niż jako takie faktyczne określanie, ale zaznaczam XD”.

Raz wpisano określenie osoba lesbijska, raz lesboy, a dwukrotnie maskulatyw [ten] lesbijek. Jedna z osób zaproponowała przymiotnik kobietlubne, komentując go następująco: „moja przyjaciółka wpadła na to [słowo], żebym nie musiało mówić "lesbijka" lub "hetero mężczyzna", będąc osobą niebinarną”. Jedna osoba określiła się jako panseksualna lesbijka.

W jednym komentarzu powtórzył się obecny też w komentarzach do pytania nt. etykietek opisujących płeć termin neuroqueer.

Pojawiły się też (prawdopodobnie) żartobliwe określenia [orientacja] gejowa, chujgowsumiewieseksualny i wsumieobojetnemitoseksualny oraz kobieciarz.

Etykietki opisujące romantyczność

W komentarzach do poprzedniej edycji Spisu wiele osób pisało, że chciałoby mieć możliwość opowiedzenia osobno o swojej orientacji seksualnej i romantycznej. W tym roku zatem zadałośmy osobom respondenckim pytanie „Czy oddzielasz swoją orientację seksualną od romantycznej?”, a te które odpowiedziały twierdząco otrzymały pytanie o wskazanie używanych przez siebie etykietek dotyczących orientacji romantycznej.

Rozdzielanie orientacji seksualnej od romantycznej może dotyczyć osób aseksualnych, które nie odczuwają pociągu seksualnego, ale określają się jako np. biromantyczne czy homoromantyczne by opisać, jakie osoby interesują je pod względem relacji romantycznych. Są też osoby alloseksualne (=nie-aseksualne), które inaczej doświadczają pociągu seksualnego i romantycznego, np. są biseksualne, ale homoromantyczne (czyli seksualnie atrakcyjne są dla nich osoby wielu płci, ale zakochują się jedynie w osobach swojej/podobnej do swojej płci).

52,6% osób respondenckich podało, że rozdziela orientację seksualną i romantyczną. Poniżej prezentujemy ich odpowiedzi nt. orientacji romantycznej.

Podobnie jak w przypadku etykietek dotyczących seksualności, najchętniej wybieranym określeniem było queer – wybrało je 26,9% osób (zwrócmy uwagę, że to jednak znacznie mniej niż 56,5% jako opis orientacji seksualnej). Angielski termin gay jako określenie orientacji romantycznej wybrało 13,1% osób.

Tyle samo, 13,1%, określiło się jako osoby panromantyczne. Termin biromantyczn_ wybrało 10,4%, omniromantyczn_ – 2,3%, multiromantyczn_ – 1,3%, a poliromantyczn_ – 5,9%. Łącznie pociąg romantyczny do osób więcej niż jednej płci zadekarowało 26,9% osób. Oznacza to, że po osobach opisujących swoją romantyczność jako queer(ową), osoby na spektrum nie-monoromantyczności są grupą najlicznijeszą (analogicznie do osób nie-monoseksualnych w poprzednim pytaniu). Co ciekawe, w przypadku orientacji romantycznej, to termin z cząstką pan- był na pierwszym miejscu, a – wydawałoby się, że bardziej rozpowszechnione – bi- znalazło się za nim.

5,9% osób opisało się jako homoromantyczne. 6,8% podało, że pod względem pociągu romantycznego określa się słowem gej, a 7,9% – lesbijka. 1,5% opisało się jako heteroromantyczne.

11,8% osób wybrało termin aromantyczn_, 7,7% – demiromantyczn_, a 2,7% – szaroromantyczn_. Łącznie na spektrum aromantyczności umieściło się 18,9% osób. Jest to więc trzecia co do wielkości grupa wśród badanych osób. Analogicznie, osoby na spektrum aseksualności są trzecią co do wielkości grupą w pytaniu o orientację seksualną.

Termin pedał_ka jako opisujący ich orientację romantyczną wybrało 6,6% osób (w przypadku orientacji seksualnej było to 19,5%). Odsyłamy do naszego komentarza nt. odzyskiwania i korzystania z obelżywych określeń umieszczonego w sekcji nt. etykietek dotyczących orientacji seksualnej.

Dopiski

Wśród dopisków pojawiły się m.in. terminy abroromantyczn_ (4 razy, różna pisownia), kupioromantyczn_ (4 razy, różna pisownia), quoiromantyczn_ (3 razy, różna pisownia), nebularomantyczn_/mgławicoromantyczn_ (oba warianty 1 raz), lithromantyczn_ (1 raz), idemromantyczn_ (1 raz) i WTFromantic (1 raz).

Dwie osoby podały, że określają się po prostu jako bi (jedna dodała: „bez doprecyzowywania że romantyczn_”).

Dziewięc osób napisało, że jest „na spektrum aromantyczności”, nie wybierając konkretnej etykietki. Dwa razy podano termin aroflux.

Raz pojawił się obecny też w komentarzach do pytania o seksualność akronim ABCD objaśniony jako „all but cis dudes.”

Pojawiły się też cztery odzysk(iw)ane terminy: dyke, gejuch, lesba i pedałówa.

Proces tranzycji

W tym roku zdecydowałośmy się wyjść naprzeciw licznym prośbom, by rozszerzyć ankietę o kwestie pozajęzykowe – mianowicie kilka nieobowiązkowych pytań dotyczących procesu tranzycji. Ponieważ nie spotkałośmy się z badaniem na szeroką skalę, które analizowałoby proces tranzycji u osób niebinarnych, a z naszym raportem docieramy szeroko, uznałośmy, że to znakomita okazja do uzupełnienia zasobów wiedzy o naszej społeczności. 69,2% osób respondenckich zdecydowało się z tej możliwości skorzystać. Jest to odsetek większy niż się spodziewałośmy – ale pokazuje, że osoby transpłciowe chętnie opowiadają o swojej tranzycji w bezpiecznych przestrzeniach.

Te 69,2% przekłada się na 2138 osób – i właśnie do tej grupa będzie stanowić punkt odniesienia w analizie wszystkich pytań dotyczących tranzycji.

Odpowiedzieć na pytania o tranzycję zdecydowało się 69,57% spośród osób AFAB i 67,79% osób AMAB; 69,16% sprośród osób mieszkających w Polsce i 74,8% osób mieszkających za granicą; 69,5% grupy młodszej i 68,39% grupy starszej. Wszystkie te liczby, poza jedną, są bardzo zbliżone, co sugeruje, że demografia tej sekcji jest zbliżona do ogólnej, a ani wiek, ani płeć przypisana przy urodzeniu nie wpływają znacząco na chęć podzielenia się informacjami nt. swojego procesu tranzycji – jedynie mieszkanie za granicą może być skorelowane z większą ku temu otwartością (ale próba w tej podgrupie wynosi raptem 92 osoby).

Wnioski na przyszłość

Niestety, pierwszy raz to też okazja do nauki: powinnośmy były poświęcić więcej uwagi konstruowaniu pytań, ponieważ w trakcie przeglądania dopisków okazało się, że wkradły się nam dwa błędy spowodowane tym, że do każdego z pytań użyłośmy niemal tych samych opcji wyboru, mimo że niektóre rodzaje tranzycji wymagałyby raczej bardziej rozbudowanych opcji. Dane, które zebrałośmy, wciąż mogą być użyteczne, nawet jeśli nie są do końca jasne, dlatego zdecydowałośmy się je opublikować z następującymi zastrzeżeniami:

• W pytaniu o tranzycję hormonalną znaczenie opcji „już przeszł_m proces” nie jest do końca jasne, ponieważ hormony przeważnie bierze się przez całe życie. Zdecydowanie lepszym sformułowaniem byłoby na przykład „już osiągnęł_m zamierzane efekty” – co lepiej oddaje znaczenie, jakie chciałośmy, by ta opcja miała. Niestety, nie jesteśmy w stanie zagwarantować, że właśnie tak została ona odebrana przez osoby respondenckie, dlatego wartość może być zaniżona.
• W pytaniu o tranzycję prawną w zakresie znacznika płci sprawę komplikuje fakt, że w Polsce jedynymi dostępnymi opcjami są K i M – i choć wiele osób niebinarnych jak najbardziej może chcieć zmienić swój znacznik na jeden z tych dwóch, nawet jeśli byłaby dostępna trzecia opcja (np. ze względu na przykład na bliższe identyfikowanie się z daną binarną płcią albo chcąc uniknąć potencjalnej dyskryminacji), to jednak na przykład pod opcją „nie zamierzam przechodzić zmiany” kryją sytuacje, których rozróżnienie jest bardzo istotne: niektóre spośród osób, które zaznaczyły tę opcję, nie zamierzają zmiany znacznika przechodzić wcale, podczas gdy inne rozważyłyby tę możliwość, gdyby był dla nich dostępny znacznik X lub N. Ciekawe mogłoby być również podobne rozróżnienie w przypadku osób, które wybrały inne opcje, na przykład: czy osoby, które tę zmianę już przeszły, zdecydowały się na znacznik binarny, czy może mieszkają w jurysdykcji, gdzie trzecia opcja jest dostępna?

Przepraszamy za niedociągnięcia, obiecujemy je poprawić w przyszłej edycji – i prosimy brać odpowiednią poprawkę na poniższe wyniki.

Wnioski ogólne dotyczące tranzycji

Poszczególne elementy tranzycji cieszą się różną popularnością wśród społeczności osób niebinarnych i poszukujących. Dla ułatwienia opisu badań podzieliłośmy odpowiedzi odpowiedzi na grupy: negatywną („nie zamierzam przechodzić tranzycji”, „przechodzę/przeszł_m detranzycję”), neutralną („jeszcze nie wiem”, „nie chcę odpowiadać”) oraz pozytywną („jestem w trakcie”, „już przeszł_m proces”, „zamierzam zacząć w przyszłości”, „stosuję microdosing”, „w części miejsc tak, w części nie”).

Osoby mieszkające w Polsce

	tranzycja społeczna	tranzycja prawna		tranzycja medyczna
		zmiana imienia	zmiana znacznika płci	niewymagająca pomocy lekarskiej	terapia hormonalna	interwencje chirurgiczne
już przeszł_m proces	14,8%	7,9%	2,2%	9,2%	1,6%	3,2%
jestem w trakcie	14,2%	4,1%	1,8%	38,4%	10%	1,6%
stosuję microdosing					1,1%
w części miejsc tak, w części nie	51,1%
zamierzam zacząć w przyszłości	8,3%	37,8%	22%	16,2%	22,5%	36,8%
jeszcze nie wiem	6,2%	26,1%	32,7%	15,5%	28,7%	23,8%
nie chcę odpowiadać	0,3%	0,3%	1,4%	1,7%	0,7%	0,8%
nie zamierzam	4,3%	22,8%	33,7%	17,2%	34%	33,2%
przechodzę/przeszł_m detranzycję	0,5%	0,1%	0,1%	1,1%	0,5%	0,2%
Ogólnie pozytywne	88,4%	49,8%	26%	63,8%	35,2%	41,6%
Ogólnie neutralne	6,5%	26,4%	34,1%	17,2%	29,4%	24,6%
Ogólnie negatywne	4,8%	22,9%	33,8%	18,3%	34,5%	33,4%