Niebinarny Spis Powszechny 2024 – skrócony raport

2024-04-15 | @szymon, @andrea, @tess

Ponieważ raporty z kolejnych edycji Niebinarnego Spisu Powszechnego stają się coraz bardziej obszerne, w tym roku postanowiłośmy przygotować także skróconą wersję prezentującą skrót najważniejszych wyników. Po szczegółowe omówienie całości, wraz z wykresami porównującymi poszczególne podgrupy i zmiany na przestrzeni lat, zapraszamy tutaj.

---

Demografia

Próba: 3091 osób. Średnia wieku wynosi 23,2 lat, mediana to 22 lat, a odchylenie standardowe wynosi 6,1. 87,54% osób jest przed trzydziestką, a 89,13% to osoby pełnoletnie.

Nazewnictwo

„Rodzaj nijaki” czy „rodzaj neutralny”?

W naszym materiałach promujemy nazwę „rodzaj neutralny” zamiast „rodzaj nijaki” ze względu na negatywne konotacje „nijakości”. Zanim osoby badane zetknęły się z tą nazwą w dalszej częśći formularza, były pytane o preferowaną przez nie nazwę dla form typu byłom, byłoś, (ono) było.

65,3% osób opowiedziało się za „rodzajem neutralnym”. Jedynie 18,1% woli „rodzaj nijaki”. Dużo mniej popularne były odpowiedzi zaczerpnięte z zeszłorocznych dopisków: „rodzaj niebinarny” – 5,2% i „rodzaj łosiowy” (od końcówki drugiej osoby – -łoś) – 2,4%. 8,5% osób nie miało w tej kwestii zdania. Pozostałe 0,5% nie wybrało żadnej z odpowiedzi, a jedynie dodało komentarz.

Używane formy

Zaznaczamy, że osoby respondenckie były pytanie o to, jak chcą mówić i jak chcą by się do nich zwracać – nawet jeśli nie jest to (obecnie) możliwe. W dalszej części formularza pytałośmy też o powody nieużywania niestandardowych form w życiu.

Rodzaj gramatyczny używany w mowie

• Rodzaj męski (byłem zmęczony) – 58,9%
• Rodzaj żeński (byłam zmęczona) – 46,4%
• Rodzaj neutralny (byłom zmęczone) – 45,9%
• Rodzaj postpłciowy / dukaizmy (byłum zmęczonu) – 6,2%
• Liczba mnoga, rodzaj męskoosobowy (byliśmy zmęczeni) – 15,2%
• Liczba mnoga, rodzaj niemęskoosobowy (byłyśmy zmęczone) – 4,9%
• Liczba mnoga, rodzaj neutralny (byłośmy zmęczone) – 2,9%
• Liczba mnoga, rodzaj postpłciowy / mnogie dukaizmy (byłuśmy zmęczone) – 1%
• Unikanie form nacechowanych płciowo (dopadło mnie zmęcznie) – 55,1%

18% osób używa wyłącznie standardowych form (męskiej i/lub żeńskiej). 19,4% – wyłącznie jednej lub kilku niestandardowych form.

Zaimki używane w piśmie

To pytanie oferowało więcej opcji do wyboru niż poprzednie: uwzględniono różne warianty zaimków korespondujących z jednym rodzajem (np. ono/jej i ono/jejgo z rodzajem neutralnym czy różne warianty pojedynczych dukaizmów). Zamiast opcji „unikanie form nacechowanych płciowo” dostępne były różne niewymawialne formy graficzne (np. iksy).

wartości dla rodzaju neutralnego, pojedynczych dukaizmów i form graficznych podano zbiorczo (tzn. tyle procent osób wybrało co najmniej jedną formę z danej kategorii).

• Rodzaj męski (on jest fajny, lubię jego zwierzątko) – 54,1%
• Rodzaj żeński (ona jest fajna, lubię jej zwierzątko) – 40,8%
• Rodzaj neutralny (np. ono jest fajne, lubię jego zwierzątko) (łącznie) – 44,4%
• Rodzaj postpłciowy / dukaizmy (np. onu jest fajnu, lubię jenu zwierzątko) (łącznie) – 7,1%
• Liczba mnoga, rodzaj męskoosobowy (oni są fajni, lubię ich zwierzątko) – 18,7%
• Liczba mnoga, rodzaj niemęskoosobowy (one są fajne, lubię ich zwierzątko) – 4,9%
• Liczba mnoga, rodzaj neutralny (ona są fajne, lubię ich zwierzątko) – 5,7%
• Liczba mnoga, rodzaj postpłciowy / mnogie dukaizmy (ony są fajne, lubię ich zwierzątko) – 1,1%
• Formy graficzne (np. onx jest fajnx, lubię jex zwierzątko) (łącznie) – 38%

Formy rzeczownikowe

• Maskulatywy (np. autor) – 69,8%
• Feminatywy (np.autorka) – 39,1%
• Neutratywy (np. autorze) – 12,3%
• Dukatywy (np. autoru) – 5,1%
• Iksatywy (np. autorx) – 16,1%
• Osobatywy (np. osoba autorska) – 68%

Formy grzecznościowe

Zdecydowanie najpopularniejszą odpowiedzią było na „ty”, jednak tylko 11,7% zaznaczyło wyłącznie tę odpowiedź.

• „per ty” (czy chcesz usiąść?) – 64,6%
• „per wy” (czy chcecie usiąść?) – 28,3%
• pan (czy chce pan usiąść?) – 35,4%
• pani (czy chce pani usiąść?) – 25,3%
• państwo, l.poj. (czy chce państwo usiąść?) – 27,3%
• państwo, l.mn. (czy chcą państwo usiąść?) – 31,8%
• pań (czy chce pań usiąść?) – 4,1%
• panu (czy chce panu usiąść?) – 6,6%
• pano (czy chce pano usiąść?) – 4,7%
• osoba (czy chce osoba usiąść?) – 32,1%

„Konsekwentność” liczby mnogiej

Osoby, które w pytaniu o mowę zaznaczyły, że użwyają przynajmniej jednej z form mnogich zapytałośmy o szczegóły ich użycia.

Po pierwsze, czy „konsekwentnie” chcą stosowania form mnogich także w tych wyrażeniach, które nie są nacechowane płciowo (np. czasowniki w czasie teraźniejszym – jesteś, mówisz).

41,6% woli w tych przypadkach liczbę pojedynczą. 18,3% chce użycia form mnogich we wszystkich przypadkach. 40,1% nie ma preferencji.

Po drugie, czy „konsekwentnie” chcą być określane rzeczownikami w liczbnie mnogiej (np. nauczyciele, pracownice) czy też w pojedynczej (np. nauczyciel, pracownica).

33,5% chce być określane rzeczownikami w liczbnie pojedynczej. 11,6% – rzeczownikami w liczbie mnogiej. 54,8% nie ma preferencji.

Zaimki w języku angielskim

Pięć najpopularniejszych opcji:

• they/them – 85,6%
• he/him – 44,3%
• she/her – 32,1%
• it/its – 13%
• xe/xem – 6%

Motywacje

Powody nieużywania form niebinarnych

Przypomnijmy, że pytania w Spisie dotyczą tego, jak osoby chcą mówić o sobie i być określane, nawet jeśli nie (zawsze) jest to możliwe. Zapytałośmy je, co sprawia, że nie mogą używać niestandardowych form.

23,7% odpowiedziało, że po prostu pasują im normatywne binarne formy. 8,8% – że używa form niestandardowych bez przeszkód.

Wśród powodów nieużywania form niestandardowych najczęściej wybierano: „męczy mnie tłumaczenie tematu, nie chcę ściągać uwagi na temat mojej płci” (55,8%), „strach przed transfobią/enbyfobią” (52,2%) oraz „nie chcę sprawiać innym problemu, robić zamieszania” (43,8%).

Powody wyboru form

Wśród powodów wyboru konkretnych form dominowały przyczyny „wewnętrzne”.

Najczęściej odpowiadano, że decydował „komfort, poczucie dopasowania, vibe” danej formy (63,9%). W dalszej kolejności: „używanie tych form daje mi euforię płciową” (47,6%) oraz „łatwość użycia” (46,7%) i „przyzwyczajenie” (40,4%).

Wybór imienia

46,7% osób używa w jakiejś formie imienia nadanego przez rodziców. Najwięcej – 29,5% – bez żadnych zmian; 14,3% używa jego wersji neutralnej płciowo, a 3% – wersji kojarzonej z płcią „przeciwną” do przypisanej.

48,9% wybrało inne imię. 25% deklaruje, że jest to imię niewskazujące na płeć; 16,5% – że jest to imię nacechowane binarnie, a 7,3% – że jest to rzeczywnik nieużywany tradycyjnie jako imię

Pozostałe 4,4% nie zaznaczyło żadnej z odpowiedzi, a jedynie dopisało własną – najczęściej, że używa kilku imion, posługuje się nazwiskiem albo, że jeszcze nie jest pewnie jakiego imienia chce używać.

Język neutralny płciowo

Opisywanie grup mieszanych

Pytanie dotyczyło tego, jak osoby badane mówią o mieszanych płciowo grupach.

• Normatywnych form męskoosobowocyh (oni zrobili) używa 79,9%.
• Form niemęskooosobowych/żeńskoosobowych (one zrobiły) używa 32,1%.
• Neologicznej liczby mnogiej w rodzaju neutralnym (ona zrobiły) używa 14,6%.
• Neologicznych mnogich dukaizmów (ony zrobiły) używa 3,4%.
• Neologicznych form z zaimkiem onie (onie zrobiły) używa 2,8%.

Etykietki

Etykietki opisujące płeć

5 najpopularniejszych odpowiedzi to terminy parasolowe:

• nonbinary – 67,2%
• niebinarn_ – 59,6%
• enby – 46%
• queer – 53,9%
• osoba – 44,5%

Najpopularniejsze terminy bardziej szczegółowo opisujące doświadczenie płci to agender (23,7%) i genderfluid (21,3%).

46,9% badanych określiło się jako osoby transpłciowe, tj. wybrało przynajmniej jedną etykietkę z cząstką trans-.

33,8% badanych osób wybrało „binarnie nacechowane” określenia (kobieta, kobiec_, mężczyzna i/lub męsk_).

Częściej wybierano terminy anglojęzyczne niż ich polskie odpowiedniki.

Etykietki opisujące seksualność

Najczęściej wybierano określenie queer – 56,5%.

Drugą najliczniejszą grupą były osoby czujące pociąg do więcej niż jednej płci – 46,6% W tej grupie najczęściej wybierano etykietkę biseksualn_ (29,2%).

Trzecią najliczniejszą grupą były osoby na spektrum aseksualności – 36,2%. W tej grupie najczęściej wybierano etykietkę aseksualn_ (26%).

Jako homoseksualne określiło się 13,4% osób, a jako heteroseksualne – 2,2%.

Etykietki opisujące romantyczność

52,6% badanych osób podało, że rozdziela orientację seksualną od romantycznej. Spośród nich:

Najwięcej osób określiło swoją orientację romantyczną jako queer – 26,9%

Drugą najliczniejszą grupą były osoby czujące pociąg romantyczny do więcej niż jednej płci – 25,1%. W tej grupie najcześćiej wybierano określenie panromantyczn_ (13,1%).

Trzecią najliczniejszą grupą były osoby na spektrum aromantyczności – 18,90%. W tej grupie najcześćiej wybierano określenie aromantyczn_ (11,8%).

Jako homoromantyczne określiło się 5,9% osób, a jako heteroromantyczne – 1,5%.

Proces tranzycji

W tym roku zdecydowałośmy się wyjść naprzeciw licznym prośbom, by rozszerzyć ankietę o kwestie pozajęzykowe – mianowicie kilka nieobowiązkowych pytań dotyczących procesu tranzycji. 69,2% osób respondenckich zdecydowało się z tej możliwości skorzystać. Te 69,2% przekłada się na 2138 osób – i właśnie do tej grupa będzie stanowić punkt odniesienia w analizie wszystkich pytań dotyczących tranzycji.

Niestety, pierwszy raz to też okazja do nauki: powinnośmy były poświęcić więcej uwagi konstruowaniu pytań, ponieważ w trakcie przeglądania dopisków okazało się, że wkradły się nam dwa błędy spowodowane tym, że do każdego z pytań użyłośmy niemal tych samych opcji wyboru, mimo że niektóre rodzaje tranzycji wymagałyby raczej bardziej rozbudowanych opcji. Dane, które zebrałośmy, wciąż mogą być użyteczne, nawet jeśli nie są do końca jasne, dlatego zdecydowałośmy się je opublikować z następującymi zastrzeżeniami:

• W pytaniu o tranzycję hormonalną znaczenie opcji „już przeszł_m proces” nie jest do końca jasne, ponieważ hormony przeważnie bierze się przez całe życie. Zdecydowanie lepszym sformułowaniem byłoby na przykład „już osiągnęł_m zamierzane efekty” – co lepiej oddaje znaczenie, jakie chciałośmy, by ta opcja miała. Niestety, nie jesteśmy w stanie zagwarantować, że właśnie tak została ona odebrana przez osoby respondenckie, dlatego wartość może być zaniżona.
• W pytaniu o tranzycję prawną w zakresie znacznika płci sprawę komplikuje fakt, że w Polsce jedynymi dostępnymi opcjami są K i M – i choć wiele osób niebinarnych jak najbardziej może chcieć zmienić swój znacznik na jeden z tych dwóch, nawet jeśli byłaby dostępna trzecia opcja (np. ze względu na przykład na bliższe identyfikowanie się z daną binarną płcią albo chcąc uniknąć potencjalnej dyskryminacji), to jednak na przykład pod opcją „nie zamierzam przechodzić zmiany” kryją sytuacje, których rozróżnienie jest bardzo istotne: niektóre spośród osób, które zaznaczyły tę opcję, nie zamierzają zmiany znacznika przechodzić wcale, podczas gdy inne rozważyłyby tę możliwość, gdyby był dla nich dostępny znacznik X lub N.

Przepraszamy za niedociągnięcia, obiecujemy je poprawić w przyszłej edycji – i prosimy brać odpowiednią poprawkę na poniższe wyniki.

Wnioski ogólne dotyczące tranzycji

Poszczególne elementy tranzycji cieszą się różną popularnością wśród społeczności osób niebinarnych i poszukujących. Dla ułatwienia opisu badań podzieliłośmy odpowiedzi odpowiedzi na grupy: negatywną („nie zamierzam przechodzić tranzycji”, „przechodzę/przeszł_m detranzycję”), neutralną („jeszcze nie wiem”, „nie chcę odpowiadać”) oraz pozytywną („jestem w trakcie”, „już przeszł_m proces”, „zamierzam zacząć w przyszłości”, „stosuję microdosing”, „w części miejsc tak, w części nie”).

Zdecydowanie najpopularniejsza okazała się tranzycja społeczna – odpowiedzi pozytywne to aż 88,3% w zestawieniu z zaledwie 4,8% negatywnych. Popularnością cieszy się też tranzycja medyczna niewymagająca pomocy lekarskiej: 63,3% odpowiedzi pozytywnych w porównaniu z 18,7% odpowiedzi negatywnych.

Niemal połowa osób respondenckich (49,8%) dała pozytywną odpowiedź na pytanie o tranzycję prawną w zakresie zmiany imienia, przy 23,3% odpowiedzi negatywnych. Podobnie wygląda zainteresowanie tranzycją medyczną w zakresie chirurgii (41,5% odpowiedzi pozytywnych i 33,9% negatywnych) oraz hormonalnej terapii zastępczej (35,1% odpowiedzi pozytywnych i 35,3% negatywnych)

Najmniej popularna okazała się tranzycja prawna polegająca na zmianie znacznika płci: 33,5% odpowiedzi pozytywnych w porównaniu do 33,5% negatywnych – jednocześnie ten wynik może być zafałszowany ze względu na nieprecyzyjnie sformułowane pytanie. Osoby, które wybrały „nie zamierzam” mogły kierować się brakiem prawnej możliwości zmiany znacznika płci na X lub N w Polsce, ponieważ nie są zainteresowane zmianą znacznika na ten oznaczający inną płeć binarną.

Tranzycja społeczna

Tranzycja społeczna obejmuje zmiany takie jak zmiana sposobu ubierania się, noszenie makijażu, używanie nowych imion i zaimków, a także informowanie rodziny, bliskich czy miejsca nauki/pracy o swojej tożsamości płciowej.

Tranzycja prawna: zmiana imienia

Tranzycja prawna: znacznik płci

Tranzycja medyczna: niewymagająca pomocy lekarskiej

To pytanie obejmuje zmiany takie jak depilacja, ćwiczenie głosu, noszenie binderów, packerów…

Tranzycja medyczna: terapia hormonalna

Tranzycja medyczna: interwencje chirurgiczne

Porównanie z poprzednimi edycjami

Ogólne wnioski

Wyniki naszego badania pokazują przede wszystkim ogromną różnorodność społeczności osób niebinarnych: choć statystycznie jesteśmy młode, to istnieją niebinia w każdym wieku; choć klaruje się standard niebinarnego języka, to używamy również wielu innych form, bardzo często też tych binarnych; nazywamy swoją płeć i orientację seksualną i romantyczną na wiele różnych sposobów; część z nas nazywa się osobami trans, część nie; część używa imienia nadanego, część wybiera własne… Nie jesteśmy monolitem – nasza piękna i bogata różnorodność jest naszą siłą.

Dane z Niebinarnego Spisu Powszechnego malują obraz społeczności, która swoją tożsamość dokładnie analizuje i nieustannie odkrywa, która przy wyborze używanego języka kieruje się bardziej czynnikami wewnętrznymi niż zewnętrznymi – ale też boi się odrzucenia ze strony społeczeństwa i stara się nie prowokować otoczenia, często kosztem własnego szczęścia. Nie przepadamy za formalnościami, w bezpiecznych przestrzeniach chętnie rozmawiamy o naszej tożsamości i procesie tranzycji, a by się opisać, wciąż chętniej sięgamy po zapożyczenia z angielskiego niż ich spolszczenia.

Dane z Niebinarnego Spisu Powszechnego zwracają też uwagę na kwestie ważne dla społeczności: jak ułatwienie procesu tranzycji prawnej i medycznej, udostępnienie trzeciej opcji znacznika płci, czy zastąpienie nazwy „rodzaj nijaki” przez „rodzaj neutralny”.

Porównując wyniki pierwszego, drugiego i trzeciego spisu, można zaobserować bardzo zdecydowany zwrot w stronę nienormatywnych form językowych: znacznie wzrosła liczba osób wybierających rodzaj neutralny i znacznie spadła liczba tych, które wybierają jedynie formy męskie i żeńskie. Mamy nadzieję, że nasza działalność choć trochę przyczyniła się do odważniejszego wyrażania swojej tożsamości przez osoby niebinarne i częstszego sięgania po formy, które odpowiadają ich potrzebom. Obecnie trendy te zdają się stabilizować, zmiany są mniej drastyczne niż na początku badania.

Bardzo nas cieszy rosnąca popularność form rodzaju neutralnego oraz fakt, że coraz więcej osób niebinarnych decyduje się na odważniejsze używanie form niebinarnych. Co ciekawe, temu trendowi nie towarzyszy podobny wzrost popularności neutratywów; ta od początku utrzymuje się na poziomie kilkunastu procent, z niewielkimi wahaniami. Jesteśmy bardzo ciekawe, jak sytuacja będzie rozwijać się w przyszłości. Coraz więcej osób deklaruje, że używa (lub chciałoby używać) wyłącznie niestandardowych, „niebinarnych” form.

Popularność form rodzaju neutralnego może być sygnałem dla osób pisarskich, tłumaczących i dziennikarskich, by nie obawiały się ich używać w swoich tekstach (niemniej, ze względu na potencjalnie przykre skojarzenia warto wyjaśnić tę kwestię we wstępie czy przypisie, choćby odwołując się do naszego badania).

W przypadku form rzeczownikowych, najbezpieczniejsze wydają się osobatywy, zwłaszcza jeśli nie mamy możliwości zapytać danej osoby, jak o niej mówić/pisać lub też nie mamy pewności, jak utworzyć neutratyw od danego słowa. Jako kolektyw niezmiennie zachęcamy do używania neutratywów, choć zaznaczamy, że – póki co – same osoby niebinarne nie sięgają po nie tak często.

Kolejna edycja!

Następny Niebinarny Spis Powszechny odbędzie się w lutym 2025.

Pod tym linkiem możesz zapisać się na mailową przypominajkę 😉

Cytowanie

Jeśli cytujesz gdzieś nasz raport, prosimy skontaktuj się z nami i daj znać, gdzie i jak 😉

Jak cytować?

• MLA: Misiek, Szymon, Andrea Vos i Anna Tess Gołębiowska-Kmieciak. 2024. „Niebinarny Spis Powszechny 2024 – skrócony raport.” Zaimki.pl. Kolektyw „Rada Języka Neutralnego.” [publikacja internetowa] https://zaimki.pl/blog/spis-2024
• APA: Misiek. Szymon, Andrea Vos i Anna Tess Gołębiowska-Kmieciak (2024) „Niebinarny Spis Powszechny 2024 – skrócony raport.” Zaimki.pl. Kolektyw „Rada Języka Neutralnego.” https://zaimki.pl/blog/spis-2024
• Chicago: Misiek, Szymon, Andrea Vos i Anna Tess Gołębiowska-Kmieciak. „Niebinarny Spis Powszechny 2024 – skrócony raport.” Zaimki.pl, Kolektyw „Rada Języka Neutralnego”, 2024, https://zaimki.pl/blog/spis-2024