Skąd bierzemy neutratywy i jak je odmieniać?

2022-02-12 | @andrea

W Słowniku Neutratywów zbieramy propozycje oraz przykłady użycia rzeczowników w rodzaju neutralnym określających osoby niebinarne, na przykład:

ten autor – ta autorka – to autorze
ten dziadek – ta babcia – to dziabko
ten artysta – ta artystka – to artystum

Słowa te brzmią obco, ale jednocześnie jakoś podejrzanie znajomo. Niby nie ma ich w słowniku, ale bardzo łatwo się domyślić, co miałyby znaczyć. Dlaczego tak jest? Skąd takie formy wytrzasnęłośmy? Czy są one poprawne? Jak je odmieniać?

Zacznijmy może od tego, że tworzenie neologizmów nie jest niczym złym ani rewolucyjnym. Owszem, neutratywy są bardzo obszerną kategorią neologizmów, a ze względu na swoją naturę spotykają się z krytycyzmem na tle czysto ideologicznym (choć ukrytym pod pretekstem „troski o język”), ale w gruncie rzeczy tworzenie nowych słów to naturalna część zwyczajnej ewolucji języka. Jeśli chcemy krytykować neutratywy za samo w sobie bycie neologizmami, to powinnośmy konsekwetnie rozciągnąć tę krytykę na wszystkich: od młodzieży używającej slangu po Stanisława Lema. Więcej o słowotwórstwie we wpisie „Skąd się biorą słowa?”.

Neutratywy brzmią znajomo, ponieważ trzymają się fonetycznych i morfologicznych szablonów polszczyzny. Najczęściej tworzymy je poprzez połączenie istniejących rzeczowników określających osoby z istniejącymi końcówkami rzeczowników pospolitych rodzaju nijakiego/neutralnego. Na przykład:

ten autor + (na przykład) to morze = to autorze
ten dziadek + ta babcia + (na przykład) to cacko = to dziabko
ten artysta + (na przykład) to forum = to artystum

Dzięki takiemu słowotwórstwu neutratywy brzmią naturalniej i są łatwiejsze do zrozumienia i odmiany niż chociażby dukatywy (np. „autoru”, „artystu”), ale też trudniejsze do tworzenia – bo zamiast jednej, prostej, „sztucznej” końcówki -u mamy wybór między wieloma możliwościami. Tworząc Słownik Neutratywów staramy się zatem zachować konsekwencję i sugerować te same końcówki neutratywów dla rzeczowników o tych samych końcówkach w rodzaju żeńskim i męskim albo o tym samym pochodzeniu (np. -um dla wyrazów zapożyczonych z łaciny). Możesz przejrzeć nasze schematy końcówek, otwierając formularz zgłaszania propozycji, a następnie klikając na przycisk „Użyj szablonu” (albo i bezpośrednio w kodzie źródłowym).

Słowotwórstwo oparte o istniejące sufiksy sprawia też, że odmiana neutratywów powinna być względnie intuicyjna. W razie problemów, zawsze można oczywiście sprawdzić tabelki odmiany w Słowniku Neutratywów, ale powinno wystarczyć też porównanie danego neutratywu do jakiegoś innego słowa.

„Powiedziałom mojemu dziabku (tak jak: dziecku)”. „We współpracy z autorzem (tak jak: morzem)”. Jak odmieniać „powstańcze”? Tak samo, jak „nadnercze”. „Fanko”? Jak „kolanko”. „Fotografcze”? Jak „złącze”. „Nauczycieło” jak „arcydzieło”, a „nauczyciełło” jak „Jagiełło”. W przypadku braku pomysłów, jaki nijaki/neutralny rzeczownik mógłby odmieniać się podobnie co dany neutratyw, można zajrzeć do słownika rymów i w polu „część mowy” zaznaczyć „rzeczowniki: mianownik”.

Neutratywy mogą zdawać się dziwne i obce – ale to zwyczajnie słowa ze zwyczajnymi końcówkami i zwyczajnymi schematami odmiany 😉