Moje zaimki to:
on_/je_
(Formy z podkreślnikiem)
Przykłady użycia w zdaniu:
- Myślę, że on_ jest bardzo mił_, przyjacielsk_ i urzekając_.
- Tęsknię za je_ śmiechem.
- Chciał_bym je_ posłuchać.
- Chciał_bym posłuchać właśnie je_.
- Napiszę do nie_ później.
- Powiedział_m je_, że je_ lubię.
- Powiedział_m to właśnie je_.
- To wszystko dzięki nie_.
- Spotkał_m je_ wczoraj.
- Spotkał_m właśnie je_.
- Wycelował_m w ni_ palcem.
- Posz_ł_m z ni_ do szkoły.
- Rozmawialiśmy o ni_ ostatnio.
- Chciał_byś pójść do kina?
- Czy będziesz grał_ z nami?
- Kiedy będziesz m_gł_ się z nami spotkać?
- Gdy był_m w domu, zacz_ł_m gotować.
- Dostał_m wyniki egzaminu i jestem z nich zadowolon_.
- Każd_ z nich chciał_ czego innego.
- To miło, że nas pan_ odwiedza.
- Czy będzie pan_ kontynuować subskrypcję?
Odmiana:
| Mianownik | Dopełniacz | Celownik | Biernik | Narzędnik | Miejscownik |
|---|---|---|---|---|---|
| on_ | je_ / je_ / nie_ | je_ / je_ / nie_ | je_ / je_ / ni_ | ni_ | ni_ |
Skąd w polszczyźnie tyle różnych form zaimków? Zapraszamy do lektury artykułu: Co warto wiedzieć o używaniu (i tworzeniu) zaimków?
| 1 os. | 2 os. | 3 os. | Przymiotniki |
|---|---|---|---|
| –_m | –_ś | –_ | –_ |
Zaimki graficzne
Formy te używają placeholderów / znaków zastępujących w miejscu różnic między wersją męską a żeńską. Są przydatne w piśmie, ale ciężkie lub niemożliwe do wymówienia (mogą też sprawiać problemy czytnikom ekranowym). Intencja jest łatwa do zrozumienia. Często są też używane w zwrotach do grupy osób lub osoby o nieznanej płci.
Przykłady z tekstów kultury:
Formy z podkreślnikiem (on_/je_)
Ada Rączka – Biogram autorski do zina „Próba wyjścia z brzucha/próba wejścia do brzucha” (Girls* to the Front) , 2021
- „absolwent_ka Fine Arts w klasie Judith Hopf w Städelschule (Frankfurt nad Menem). Autor_ka książki poetyckiej „Nie róbmy nic, błagam. Ale powiedzmy innym, że robiłyśmy” (2019). Pracuje z obrazami, tekstem i wideo. Szuka wizualnej i tekstowej reprezentacji prac reprodukcyjnych (ang. reproductive work), m.in czynności sprzątania, gotowania, dbania i opieki. Interesuje się polskim językiem niebinarnym.”
Inicjatywa 8 Marca – Dołącz Do Manify! Spotkanie Otwarte, 2021
- „W czasie Manify potrzebujemy przede wszystkim pomocy technicznej. Chętnie usłyszymy też Wasz głos w kwestii opresji i wykluczenia, które Was spotykają. Jesteś zainteresowan_? Napisz do nas wiadomość prywatną, a podamy Ci miejsce spotkania”
Martyna Kaczmarek – ,,Nie musisz (...)", 2021
- „Niezależnie od tego czy obchodzisz dzisiaj święta czy nie - chcę abyś pamiętał_a, że NIC NIE MUSISZ. Wszystko (dopóki nie krzywdzisz tym innych) możesz. Jesteś wystarczająca_y. Wspieram Cię w Twoim każdym wolnym wyborze.”
Bart Staszewski – „Lu ma 21 lat. Jest osobą niebinarną. (…)”, 2020
- „Jest jednym z trójki bohaterów_ek mojej i Przemysława Stefaniaka mini trylogii o osobach niebinarnych, której pierwsza część już jutro!”
TęczUJ - Organizacja Studentów LGBTQ+ i Sojuszników na Uniwersytecie Jagiellońskim – „Kochane osoby transpłciowe i niebinarne studiujące na Uniwersytecie Jagiellońskim (…)”, 2020
- „Kochane osoby transpłciowe i niebinarne studiujące na Uniwersytecie Jagiellońskim - mamy dla Was świetną wiadomość! Jak pisaliśmy_łyśmy już wcześniej, wraz z Bezpieczny student UJ testowaliśmy_łyśmy rozwiązania na USOSweb dla transpłciowych studentów i studentek. Dzisiaj dotarła do nas wspaniała wiadomość, którą przekazujemy Wam wszystkim - jeśli chcecie, żeby Wasze dane były widoczne w USOSweb zamiast deadnames, skontaktujcie się koniecznie z Działem Bezpieczeństwa!”
Co mówi o tobie twoja postawa przy biurku? (ASZdziennik.pl) , 2023
- „kłamał_ś w CV”
- „umarł_ś wczoraj i nikt nie zauważył”
Nie jesteś sam_ (wlepka @czyscimywroclaw) , 2021
- „Nie jesteś sam_”
nie urodził_m się w złym ciele, a w złym państwie (wlepka @lewavlepa) ,
O nas (SZPOL - ruch społeczeństwa artystycznego) , 2021
- „Pisze głównie publicystykę i poezję, a jej_go siłą napędową jest gniew i niezgoda na brak empatii. Do jej_go autorytetów należą pisarki Patti Smith i Susan Sontag, filozof Emil Cioran, drag queen Sasha Velour oraz wszystkie zapomniane przez świat anonimowe naukowczynie.”
- „Redaktor_ka sekcji poezji
Szef_owa sekcji Instagrama”
Shine bright, 2022
- „Każd_ z nas jest inn_, równ_, wyjątkow_”
Tzw. pigułka gwałtu – co musisz o niej wiedzieć (SexEd.pl) , 2023
- „Jeżeli jesteś sam_, poproś o pomoc w chwili, kiedy zaczniesz się czuć źle/inaczej niż zazwyczaj.”
- „Przede wszystkim warto skupić się na bezpiecznym transporcie zatrutej osoby do domu.”
- „Pilnowanie drinka cały wieczór niekoniecznie oznacza, że jesteśmy bezpieczn_.”
Aleksandra Hangel – Niebinarni. Walka o przestrzeń (WP Kobieta) , 2021
- „- Czuję tę "niezgodność" od wielu, wielu lat, a zaimki są dla mnie częścią ekspresji mojej tożsamości. Wiele lat myślałom, że jestem jakimś błędem natury. Teraz wiem, że po prostu jestem nieco inne. I nie ma w tym nic złego ani nienaturalnego – mówi 21-letnie Ragu.”
- „Dlatego, jeśli wykażemy się chęciami, aby osoba, z którą rozmawiamy, czuła się dobrze, zostaniemy zrozumian_.
Nie zapomniałam powyżej literki. Piszemy "zostaniemy zrozumiane" – każdy wie, że "my" oznacza tu "kobiety". Piszemy "zostaniemy zrozumiani" – wiadomo, pisze to facet. No a jak ma napisać osoba niebinarna? Albo jak napisać, jeśli chcemy objąć naszą wypowiedzią grupę ludzi różnej płci i różnej tożsamości płciowej? Jednym ze sposobów, torujących sobie drogę w języku polskim, jest zastępowanie litery wskazującej na płeć – gwiazdką lub jak powyżej – dolnym myślnikiem.” - „Lu jest 41-letnią osobą niebinarną. Prosi, by zwracać się do niej zaimkami żeńskimi. Czyli "ty: jadłaś, piłaś, spałaś, kochałaś".
Przez 37 lat mówiła "piłem, jadłem, spałem, kochałem".
-Żyłam jako facet. Nawet dla mnie było trudne, żeby dopuścić do siebie to, że nim nie jestem. W wieku 18 lat myślałam, że jestem po prostu trans-dziewczyną, ale potem poczułam, że jednak nie. Najtrudniejsze było właśnie wyjście poza ten binarny podział, bo na nim jest całe nasze życie społeczne postawione – szpitale, więzienia, szkoły. Nie chodzi o to, by te osoby niebinarne gdzieś wcisnąć, w którąś z tych kategorii. Musimy się zastanowić nad całą konstrukcją społeczną.” - „Dlatego, kiedy spędzają czas tylko we dwie, dopiero po jakimś czasie Fiona zaczyna się czuć na tyle swobodnie, by przestać się pilnować i wybiera te zaimki, które przychodzą jej naturalnie. - Sama zazwyczaj staram się po prostu kopiować formy, których używa ona. Jeśli pisze czy mówi do mnie "zjadłem obiad", pytam "a co miałeś dobrego?". Pomyłki się oczywiście zdarzają, ale nie robimy z nich niczego wielkiego. Poprawiam się i tyle – tłumaczy 25-latka.”
Maria Czekańska – „Nie ma nic złego w byciu dziwaczną_ym_em, dziwaczką, dziwaczem, dziwem, dziwakiem czy dziwką.” – Rozmowa z Łukaszem Kaźmierczakiem/Łucją Kuttig (w: „Gender.pl”) , 2020
- „Każdy_a bohater_ka z obydwu tomików ma swoje pewne zaczepienie w rzeczywistych postaciach: ludzi spotykanych na co dzień lub od czasu do czasu, zwierząt, raperek. Postacie odnajduję nie tylko w rozmowach realnie odbytych lub napomkniętych, zaczętych, lecz również w fantazmatach wytworzonych przez kulturę, jak choćby nowenna pompejańska, która przekazuje objawienie podmiociu lirycznemu albo „instytucji przemawiającej”, jak to zgrabnie ujęła Aleksandra Szwagrzyk-Dalasińska na spotkaniu w Toruniu.”
Joanna Cieśla – Młodzi nie mieszczą się w granicach płci i płciowej tożsamości (Polityka) , 2021
- „"W Polsce jest z tym większy kłopot, bo mamy żeńskie i męskie końcówki. Niektórzy preferują konstrukcje zdań, które pozwalają je omijać. Mówią „było się”, zamiast „byłam” czy „byłem”. Inni używają formy „byłom”, „zrobiłom”. W języku pisanym zdarza się też, że zamiast przedostatniej litery „a” lub „e” ludzie wstawiają podkreślnik: „był_m”, „zrobił_m”. W języku mówionym niektórzy na zmianę używają form męskich i żeńskich – w jednym zdaniu mówią „byłem”, w następnym „zrobiłam”. Jeśli jest wątpliwość, jak się do kogoś zwracać, najlepiej o to pytać. Statystyki pokazują, że szacunek otoczenia dla wybranego imienia albo form osobowych o połowę zmniejsza ryzyko myśli i prób samobójczych młodych osób LGBT+. Czyli jest to ogromnie ważne, bo osoby z tej grupy według badań z wielu krajów najczęściej spośród wszystkich młodych takie próby podejmują. Krystyna Pawłowicz, a za nią prawicowe media publicznie piętnowały niedawno szkołę, która respektowała wybór imienia transpłciowego dziecka. "”
Joanna Derda – „Chcę świata, w którym płeć jest przezroczysta”. Rozmowa z Ane Piżl, znaną jako Ane Ratownica (zwierciadło) , 2023
- „Przez ostatnich 20 lat doświadczył_m nierównych praw i dyskryminacji – m.in. musiał_m wyjechać za granicę, żeby wziąć ślub – dlatego mówiąc o wykluczeniu, identyfikuję się jako lesbijka, choć matematycznie, skoro nie jestem kobietą, nie jestem też lesbijką.”
Sergiusz Kurczuk – W nowym "Madagaskarze" zadebiutuje niebinarna postać. Twórcy animacji wspierają osoby LGBT (Radio ZET) , 2021
- „Ezra Menas skomentował_ swoją rolę w rozmowie z ET.
Gdybym obejrzał_, te odcinek będąc dzieckiem, nie wiem nawet, co bym zrobił_. Myślę, że najważniejszym walorem tego odcinka jest ten rodzaj akceptacji, miłości i świętowania. To po prostu piękna rzecz. Sprawia, że płaczę. (...) Czasami czuł_m się tak odizolowan_ w swoim doświadczeniu. Nie wiedział_m, że jako dziecko był_m niebinarn_. Nie zanł_m nawet tego słowa jako dziecko.”
- „Ezra Menas skomentował_ swoją rolę w rozmowie z ET.
Rafał Majka – Zabicie świętej męskości? Tak, poproszę! (Codziennik Feministyczny) , 2017
- „W rezultacie może coś gruntownie przemyśli, może zmieni perspektywę, może emocjonalny ślad zostawiony przez dzieło artystyczne będzie rzutował na jej_jego decyzje życiowe.”
Agnieszka Małgowska, Monika Rak – Zabieranie miejsca kobietom jest antyfeministyczne (w: „Sistrum”) , 2020
- „Swoją drogą czemu musimy być oryginalni_e. Woolf to feministyczna ikona. ”
- „Żyjemy w określonym społeczeństwie, w pewnej strukturze, dlatego nie żądam, żeby wszyscy_tkie dostosowali_ły się do mnie. ”
Agnieszka Weseli – UFA to tao (Interalia. Pismo poświęcone studiom queer.) , 2007
- „UFA nie mówi jak wszyscy. Nie stosuje powszechnie używanych męskich form wyrazów, ale nie stosuje też wyłącznie żeńskich ani nie ucieka się do zapisu z ukośnikiem ("uczestnicy/uczestniczki"). Zdecydowała się na wykorzystanie podkreślnika: "uczestniczki_cy bawiły_ili się". Najpierw pojawia się końcówka formy żeńskiej, która podkreśla odrzucenie uniwersalności męskiego podmiotu, potem końcówka formy męskiej. Pozioma linia między nimi pozostawia miejsce na całe spektrum możliwości między i poza tymi biegunami. Powstaje słowo z wyborem na końcu, z niedopowiedzeniem, przygotowane na każdą płeć i tożsamość. (...) Wzrok czytającej_ego potyka się na dziwacznym wyrazie. Następuje chwila zaskoczenia i być może zastanowienia: refleksja nad nawykami językowymi, które zbyt często są dla używających przezroczyste i niedostrzegalne. Oto kolejny skuteczny sposób, by nieco zamieszać w rzeczywistości.”
Dziecko Eminema wyznało, że jest osobą niebinarną. Raper wspiera Stevie (Noizz.pl) , 2021
- „Eminem adoptował Stevie w 2005 r. po tym, jak na krótko pogodził się z jej_jego matką, Kim Scott. Biologiczny ojciec Stevie zmarł najprawdopodobniej z powodu przedawkowania narkotyków w 2019 r.”
- „Stevie ogłosiłx na TikToku, że jest osobą z płynną tożsamością płciową. Wcześniej już wyznałx, że jest również osobą biseksualną
”
Janelle Monáe ujawnia, że identyfikuje się jako osoba niebinarna (w: „Poptown”) , 2020
- „Ostatnie dni w social mediach przyniosły wzmożoną falę osób wyznających swoją niebinarną, wykraczającą poza podstawową klasyfikację płci, naturę. Monáe wykorzystał_ ten moment by także wyoutować się osoba niebinarna. Zrobił_ to z pomocą Twittera, a konkretnie dzieląc się ze swoimi obserwatorami memem odnoszącym się do tej klasyfikacji. Opatrzył_ obrazek hashtagiem „IAmNonbinary””
R.S. Benedict – Moje angielskie imię (w: „Nowa Fantastyka” 3/2019, tłum. Olga Niziołek) , 2019
- „Prawdopodobnie już się zorientowałeś, że wbrew temu, co ci mówił_m, nie urodził_m się w Londynie, nie skończył_m Oxfordu, i – z tego co wiem – nie ochrzcili mnie w Kościele Anglii.”
A Frey – Niewidzialne monstra. O niebinarności i potrzebie reprezentacji (w: „Tęczowe i fantastyczne”) , 2020
- „A jednak gdy tylko wychodzę z powrotem na ścieżkę, boję się. Jeszcze parę chwil temu – podobnie jak przez całe dotychczasowe życie – był_m przezroczyst_. Mogł_m wędrować ulicami, rozkoszując się pogodą, widokami, byciem w miejscu, które kocham. Teraz ogarnia mnie dojmująca, niemal paraliżująca świadomość tego, jak bardzo rzucam się w oczy.”
Małgorzata Kot, Sylwia Vargas – Od A do Z o LGBTQIAP ( str. 13, str. 49) , 2019
- „Kiedy zdecydowałeś/aś/_, że jesteś osobą heteroseksualną?”
- „Osoby LGBTQIAP są w każdej grupie społecznej, także wśród osób z niepełnosprawnością. Jeśli jesteś osobą pełnosprawną, zastanów się, jak możesz być lepszą osobą sojuszniczą wobec nich.”
Sarah Peyton – Towarzyszę sobie z życzliwością. Jak ukoić swój mózg i zmienić wewnętrznego krytyka w przyjaciela. Podręcznik (Przeł. Magdalena Stonawska) , 2022 ; "Pisząc tę książkę, miałam na uwadze moich niebinarnych przyjaciół, zastosowałam więc w niej język neutralny. Inkluzywne formy nie przetrwały procesu redakcyjnego [...]". "W polskiej wersji honorujemy pierwotne życzenie autorki, stosując język neutralny".
- „Warto zastanowić się, czy jest się już gotow_, by pójść dalej.”
- „Emocjonalne ciepło to doświadczenie bycia przyjmowan_ lub przyjmowanie innych z czułością i serdecznością.”
- „Czujemy ciepło, gdy mamy poczucie, że jesteśmy ważn_.”
- „Poczekaj i pozwól uspokoić się myślom wzburzonym tym, co przed chwilą przeczytał_ś.”
- „Są jednak osoby, które mają inne doświadczenia ze swoimi rodzicami lub partner_.”
- „Nieistotne, jak często zdarzało ci się obwiniać siebie i żałować tego, co zrobił_ś w przeszłości - gdy zrozumiesz, jak działa mechanizm znieruchomienia i samoobrony, będziesz wiedzieć, że zawsze wybierał_ś najlepsze z dostępnych ruchów.”
- „Konstrukcja ludzkiego układu nerwowego sprawia, że aby poczuć się bezpieczn_, skupiamy się na twarzach i głosach innych ludzi (chyba że, nauczeni doświadczeniem, unikamy towarzystwa innych ludzi, nie czując się z nimi bezpiecznie, jak pokazano poniżej).”
- „Jako człowiek istniejesz, by być kochan_.”
- „"Ogarnij się wreszcie". "Ale ze mnie idiot_a". "Czy kiedykolwiek się nauczę?"”
- „Uważasz, że jest ciebie za dużo? Jesteś zbyt głośn_, zbyt intensywn_? Uważasz, że jesteś niewystarczając_? Zbyt wrażliw_, zbyt miękk_, niewystarczająco mądr_, niewystarczająco siln_?”
- „Gdy jesteśmy przytomni, ciało migdałowate uczestniczy w aktywności bioelektrycznej mózgu od dwunastu do stu razy na sekundę, wysyłając sygnał oznaczający po prostu: "Jest bezpiecznie? Jestem ważn_? Jest bezpiecznie? Jestem ważn_?".”
- „Czasami ludzie wierzą w swój wewnętrzny alarm bez względu na to, co mówią im sygnały ze świata (utrzymywać się będzie przekonanie, że partner_ jest niewiern_, nawet jeśli jest w stu procentach oddan_ przysiędze małżeńskiej).”
Tomasz Sikora – Uwikłan[ ] w postpłciowość (Artykuł ze zbioru „Postpłciowość? Praktyki i narracje tożsamościowe w ponowoczesnym świecie” pod redakcją Aleksandry E. Banot, Anny Barabasz i Rafała Majki) , 2012
- „„Post-” w wyrazie postpłciowość wyznacza pewną cezurę, historyczną lub konceptualną; sugeruje koniec czegoś, co nazywałyśmy_liśmy dotąd płcią albo płciowością, a przynajmniej koniec pewnego rozumienia i/lub doświadczania płci.”
- „Intelektualistka_ta czy akademiczka_mik powinny_i więc „ważyć argumenty za i przeciw” (albo rozważać), ale muszą być również otwarte_ci na ryzyko, muszą (zgodnie z dawniejszym wyrazu ważyć) „wystawiać na szwank, narażać”.”
Maciej Sokołowski-Zgid – Intymny bunt – przeciwko społecznym normatywizmom płciowym (Artykuł ze zbioru „Postpłciowość? Praktyki i narracje tożsamościowe w ponowoczesnym świecie” pod redakcją Aleksandry E. Banot, Anny Barabasz i Rafała Majki) , 2012
- „Tego typu rozumienie buntu jest przez socjolożki_gów często wykorzystywane w analizie zjawisk związanych ze zmianą społeczną.”
O co chodzi w tej stronie?
Polska gramatyka jest skomplikowana i silnie zgenderyzowana. Nie oznacza to jednak, że niemożliwe jest używanie innych form niż „on” i „ona”.
Udostępniamy tutaj linki do przykładów użycia (w prostych zdaniach oraz w tekstach kultury: literaturze, prasie, filmach, serialach, muzyce) zaimków i innych form płciowych – nie tylko normatywnych „on” i „ona”, lecz także form niebinarnych, takich jak rodzaj neutralny czy postpłciowy.
Dlaczego należy je respektować? Bo zwracanie się do kogoś tak, jak sobie życzy, jest podstawą relacji społecznych. Nie powiesz do Ani „Franku”, nie powiesz „na ty” do osoby, z którą jesteś „na pan”, itp. A są osoby, które nie chcą, by im mówić „on” ani „ona”. Czy to uszanujesz, świadczy wyłącznie o Tobie.
Warto wrzucić link do swoich zaimków na swoje profile na portalach społecznościowych – nawet jeśli jesteś cis (= nie trans) i używasz „on” lub „ona”. – ponieważ dzięki temu pokazujesz wsparcie dla społeczności trans i normalizujesz podawanie zaimków przez osoby, których zaimki nie są oczywiste (więcej powodów tutaj).
Formy neutralne płciowo – jak np. „moi drodzy/drogie”, „drogie osoby”, „wszys* chętn*”, „jesteś wspaniałx”, itp. – są też przydatne, gdy zwracasz się do grupy ludzi lub do osoby, której płci nie znasz.
Już teraz w codziennej polszczyźnie używamy wielu form neutralnych płciowo: „moje kochanie zrobiło mi niespodziankę”, „proszę przyjść do szkoły z rodzicem”, „w urzędzie powiedziano mi, że...”, „dzwonili z gazowni”, „będę robić”, itp. Tutaj idziemy po prostu o krok dalej.