Tłumaczenie niebinarnych zaimków – ściągawka

2022-01-08 | @Sybil, @tymk, @Lunis, @andrea | mykofanes.blogspot.com

Jednym z największych problemów niebinarnego języka jest oddanie w języku polskim obcojęzycznych zaimków. Najczęściej dotyczy to języka angielskiego, który poza zaimkami osobowymi w trzeciej osobie i niektórymi słowami właściwie nie posiada (już) rodzaju gramatycznego.

Kiedy szybko musimy przetłumaczyć artykuł czy wypowiedź, nie mamy często czasu na duży research translatorski. Używanie jednak w tłumaczeniu tych form rodzaju gramatycznego zgodnego z płcią przypisaną przy urodzeniu jest zakłamywaniem rzeczywistości i wymazywaniem osób niebinarnych – robiąc to, przyczyniamy się do tego, że osoby niebinarne są niewidoczne w społeczeństwie, więc dotykające je wykluczenie także nie jest zauważane.

Wiadomo, najlepiej byłoby zapytać osób, jak chcą, by mówiono o nich po polsku, na przykład podsyłając im nasze materiały anglojęzyczne, ale to nie zawsze jest możliwe.

Poniżej przedstawiamy nasze propozycje tłumaczeń. Oczywiście nie jest to żaden pełen, zamknięty, narzucony system, a wyłącznie propozycje – zachęcamy do eksperymentowania z językiem, by jak najlepiej oddać treść w zależności od kontekstu.

Pod koniec poradnika jest też wersja TL;DR 😉

Unikanie form nacechowanych płciowo

Unikanie konstrukcji i form nacechowanych płciowo naszą osobą przyjacielską. Listę propozycji tworzymy tutaj.

Krótka ściągawka dla bezpośrednich określeń płciowych:

• Kobieta/mężczyzna, dziewczyna/chłopak → osoba
• Córka/syn → dziecko
• Matka/ojciec → rodzic
• Żona/mąż → jest w związku małżeńskim z…, jest w małżeństwie z…, jego żoną/mężem jest… (jeśli osoba małżeńska to kobieta/mężczyzna)
• Partnerka/partner, dziewczyna/chłopak → jest razem z…, jest parą z…, jest w związku z…

Osoba niebinarna używająca she/her

Używamy rodzaju żeńskiego i feminatywów, jednak staramy się unikać bezpośrednich określeń płciowych (kobieta, dziewczyna, żona itd.), chyba że osoba ich sama używa.

Znana piosenkarka wyoutowała się jako niebinarna.
– Dlaczego to zrobiłaś?
– Chciałam żyć ze sobą w zgodzie – ona odpowiada, a na jej twarzy pojawia się uśmiech.

Osoba niebinarna używająca he/him

Używamy rodzaju męskiego i maskulatywów, jednak staramy się unikać bezpośrednich określeń płciowych (mężczyzna, chłopak, mąż itd.), chyba że osoba ich sama używa.

Znany piosenkarz wyoutował się jako niebinarny.
– Dlaczego to zrobiłeś?
– Chciałem żyć ze sobą w zgodzie – on odpowiada, a na jego twarzy pojawia się uśmiech.

Osoba niebinarna używająca they/them

Rodzaj neutralny

Angielskie „singular they” jest formą normatywną, której znaczenie w ostatnim czasie zostało rozszerzone: od określania pojedynczej osoby o nieznanej/nieokreślonej płci (np. „someone left their umbrella in the hallway”) do określania konkretnej osoby niebinarnej chcącej unikać form he oraz she.

Pod tym względem w języku polskim najbliższym tłumaczeniem jest użycie rodzaju neutralnego (dawniej: nijakiego): jest to forma zupełnie normatywna i istniejąca w polszczyźnie od dawna – a ostatnimi czasy używana przez polskojęzyczne osoby niebinarne.

Znane piosenkarko wyoutowało się jako niebinarne.
– Dlaczego to zrobiłoś?
– Chciałom żyć ze sobą w zgodzie – ono odpowiada, a na jego (jej, jejgo, jeno – alt. neologiczne formy) twarzy pojawia się uśmiech.

Nasze propozycje rzeczowników w rodzaju neutralnym (jak „piosenkarko” czy „autorze”) zbieramy w Słowniku Neutratywów.

Tłumacząc niebinarne „singular they” za pomocą rodzaju neutralnego, pomagasz normalizować tę formę w nowym użyciu. Jeśli jednak ze względu na obecne w polszczyźnie „upupiające” konotacje tego rodzaju gramatycznego wolisz nie używać go bez konsultacji z osobą, o której mowa, wciąż masz do wyboru kilka innych opcji:

Formy wymienne

Znana/y piosenkarka/rz wyoutował/a się jako niebinarna/y.
– Dlaczego to zrobiłaś/eś?
– Chciałam/em żyć ze sobą w zgodzie – on/a odpowiada, a na jej/go twarzy pojawia się uśmiech.

lub

Znana_y piosenkarka_piosenkarz wyoutowała_wyoutował się jako niebinarna_y.
Dlaczego to zrobiłaś_eś?
Chciałam_em żyć ze sobą w zgodzie - ona_on odpowiada, a na jej_jego twarzy pojawia się uśmiech.

Warto użyć jako pierwszej formy żeńskiej, żeby walczyć z uniwersalnością podmiotu męskiego (zobacz: Męska dominacja językowa).

Formy ze znakiem zastępującym

Znanx piosenkarx wyoutowałx się jako niebinarnx.
– Dlaczego to zrobiłxś?
– Chciałxm żyć ze sobą w zgodzie – onx odpowiada, a na jex twarzy pojawia się uśmiech.

Zamiast iksa można też użyć innego znaku, np. on_, on*…

Osobatywy

Można użyć słowa „osoba” z przymiotnikiem/imiesłowem/wyrażeniem i rodzajem żeńskim (w mnogiej: niemęskoosobowym)

Znana osoba piosenkarska/śpiewająca wyoutowała się jako osoba niebinarna.
– Dlaczego osoba to zrobiła?
– Osoba chciała żyć ze sobą w zgodzie – osoba odpowiada, a na twarzy osoby pojawia się uśmiech.

Trudno jednak użyć tego sposobu w bezpośredniej konwersacji, jak widać wyżej, dlatego warto używać tych form wymiennie z formami ze znakiem zastępującym lub wymiennymi.

Liczba mnoga

Można użyć liczby mnogiej jako bardziej „dosłownego” tłumaczenia „singular they”, jednak problemem w języku polskim jest istnienie dwóch rodzajów liczby mnogiej: niemęskoosobowej i męskoosobowej, co też upłciawia. Warto zauważyć też, że ze względu na grzecznościowy charakter liczby mnogiej będzie to nieco dystansowało podmiot.

Rodzaj niemęskoosobowy:

Znane piosenkarka wyoutowały się jako niebinarne.
– Dlaczego to zrobiłyście?
– Chciałyśmy żyć ze sobą w zgodzie – one odpowiadają, a na ich twarzy pojawia się uśmiech.

Rodzaj męskoosobowy:

Znani piosenkarz wyoutowali się jako niebinarni.
– Dlaczego to zrobiliście?
– Chcieliśmy żyć ze sobą w zgodzie – oni odpowiadają, a na ich twarzy pojawia się uśmiech.

Osoba niebinarna używająca she/they

Rodzaj żeński lub każdy ze sposobów dla they/them (w liczbie mnogiej rodzaj niemęskoosobowy).

Możesz też użyć formy rodzaju neutralnego z żeńską odmianą: ono/jej

ono odpowiada, a na jej twarzy pojawia się uśmiech.

Osoba niebinarna używająca he/they

Rodzaj męski lub każdy ze sposobów dla they/them (w liczbie mnogiej rodzaj męskoosobowy).

Osoba niebinarna używająca it/its

Rodzaj neutralny.

Osoba niebinarna używająca one/one's

Osobatywy. W przypadku bezpośredniej komunikacji można użyć form per „osoba” np.: „Dlaczego osoba to zrobiła?” itd., analogicznie do per „pan(i)”, bo to rzeczywiście mniej więcej to znaczy.

Osoba używająca neozaimków, np. xe/xem, ze/hir

W stosunku do osób decydujących się na używanie zaimków neologicznych w języku angielskim również można użyć sposobów, jakie wymieniłośmy dla they/them, aczkolwiek bardziej adekwatne zdaje się przetłumaczenie ich jako formy równie nienormatywne.

Istnieje w języku polskim względnie popularna forma neologiczna: są to dukaizmy (onu/jenu), stworzone przez Jacka Dukaja na potrzeby powieści fantastycznych.

Znanu piosenkaru/piosenkarzu wyoutowału się jako niebinarnu.
– Dlaczego to zrobiłuś?
– Chciałum żyć ze sobą w zgodzie – onu odpowiada, a na jenu twarzy pojawia się uśmiech.

Niektóre angielskie neozaimki mają swoje tłumaczenie w języku polskim, jak na przykład stworzone przez Grega Egana zaimki ve/ver przetłumaczone zostały przez Pawła Wieczorka jako vono/vego:

Znane piosenkarko wyoutowało się jako niebinarne.
– Dlaczego to zrobiłoś?
– Chciałom żyć ze sobą w zgodzie – vono odpowiada, a na vego twarzy pojawia się uśmiech.

Jeżeli neozaimek jest znaczący i osoba to podkreśla, możesz przetłumaczyć je na polski jako rzeczownik, np. fae/faerself: „wróżka odpowiada”.

Jeśli chodzi o tłumaczenie do celów literackich, warto też poeksperymentować, spróbować oddać w polszczyźnie znaczenie lub „klimat” danego neozaimka. Oto kilka naszych propozycji:

ey/em → en/ego

Znane piosenkarko wyoutowało się jako niebinarne.
– Dlaczego to zrobiłoś?
– Chciałom żyć ze sobą w zgodzie – en odpowiada, a na ego twarzy pojawia się uśmiech.

thon/thons → ta/tej

Znana os. piosenkarska wyoutowała się jako niebinarna.
– Co Cię do tego skłoniło? (unikanie) lub: – Dlaczego to zrobiłaś, osobo? (podkreślenie osobatywu)
– Chciałam żyć ze sobą w zgodzie – ta osoba odpowiada, a na tej twarzy pojawia się uśmiech.

void/voids/voidself → void/void, byłovm zmęczonovm

Znanov piosenkarov wyoutowałov się jako niebinarnov.
– Dlaczego to zrobiłovś?
– Chciałovm żyć ze sobą w zgodzie – void odpowiada, a na void twarzy pojawia się uśmiech.

meow/meow → miau/miaugo

Znane piosenkaro wyoutowało się jako niebinarne.
– Dlaczego to zrobiłpś?
– Chciałom żyć ze sobą w zgodzie – miau odpowiada, a na maiugo twarzy pojawia się uśmiech.

meow/purr → miau/mrr + zrobiłmiaum

Znanmiau piosenkarmiau wyoutowałmiau się jako niebinarnmiau.
– Dlaczego to zrobiłmiauś?
– Chciałmiaum żyć ze sobą w zgodzie – miau odpowiada, a na purr twarzy pojawia się uśmiech.

xe/xim/xis → xe/xego

Znane piosenkarko wyoutowało się jako niebinarne.
– Dlaczego to zrobiłoś?
– Chciałom żyć ze sobą w zgodzie – xe odpowiada, a na xego twarzy pojawia się uśmiech.

nya/nyan → nya/nyan

Znanya piosenkarnya wyoutowanya się jako niebinarnya.
– Dlaczego to zrobiłnyaś?
– Chciałnyan żyć ze sobą w zgodzie – nya odpowiada, a na nyan twarzy pojawia się uśmiech.

Pronounless, nounself

Jeżeli osoba nie używa żadnych zaimków lub używa zamiast nich konkretnego rzeczownika, to użyj go, wraz którąś formą niebinarną – na przykład Syb/Sybs/Sybself można by połączyć z formami z podkreślnikiem, wyglądałyby wtedy następująco:

Znan_ piosenkar_ wyoutował_ się jako niebinarn_.
– Dlaczego to zrobił_ś?
– Chciał_m żyć ze sobą w zgodzie – Syb odpowiada, na Syba twarzy pojawia się uśmiech.

TL;DR

• Jeśli osoba niebinarna używa binarnych zaimków, przetłumacz je „zwyczajnie”, ale unikaj nacechowanych płciowo słów jak „córka”, „mąż”, „kobieta”, „chłopak”.
• Najbliższym odpowiednikiem they/them jest naszym zdaniem rodzaj neutralny, ale można też użyć form wymiennych („zrobiłaś/eś”), form graficznych, osobatywów czy liczby mnogiej (oni/ich, one/ich).
• Neozaimki warto zastąpić dukaizmami, by podkreślić nienormatywność używanych form, albo podejść do sprawy kreatywnie i poeskperymentować z językiem (np. miau/miaugo).