Moje zaimki to:
ona/jej
(Rodzaj żeński)
Przykłady użycia w zdaniu:
- Myślę, że ona jest bardzo miła, przyjacielska i urzekająca.
- Tęsknię za jej śmiechem.
- Chciałabym jej posłuchać.
- Chciałabym posłuchać właśnie jej.
- Napiszę do niej później.
- Powiedziałam jej, że ją lubię.
- Powiedziałam to właśnie jej.
- To wszystko dzięki niej.
- Spotkałam ją wczoraj.
- Spotkałam właśnie ją.
- Wycelowałam w nią palcem.
- Poszłam z nią do szkoły.
- Rozmawialiśmy o niej ostatnio.
- Chciałabyś pójść do kina?
- Czy będziesz grała z nami?
- Kiedy będziesz mogła się z nami spotkać?
- Gdy byłam w domu, zaczęłam gotować.
- Dostałam wyniki egzaminu i jestem z nich zadowolona.
- Każda z nich chciała czego innego.
- To miło, że nas pani odwiedza.
- Czy będzie pani kontynuować subskrypcję?
Odmiana:
| Mianownik | Dopełniacz | Celownik | Biernik | Narzędnik | Miejscownik |
|---|---|---|---|---|---|
| ona | jej / jej / niej | jej / jej / niej | ją / ją / nią | nią | niej |
Skąd w polszczyźnie tyle różnych form zaimków? Zapraszamy do lektury artykułu: Co warto wiedzieć o używaniu (i tworzeniu) zaimków?
| 1 os. | 2 os. | 3 os. | Przymiotniki |
|---|---|---|---|
| –am | –aś | –a | –a |
Formy binarne
Wiele osób niebinarnych, ze względu na ograniczenia polszczyzny lub po prostu dlatego, że tak im bardziej pasuje, decyduje się zwyczajnie używać form „on” lub „ona” – czy to zgodnie z ich płcią przypisaną przy urodzeniu, czy przeciwnie. Nie ujmuje to im niebinarności! Zaimki ≠ płeć.
- ona/jej – Rodzaj żeński Normatywne
- on/jego – Rodzaj męski Normatywne
Przykłady z tekstów kultury:
Rodzaj żeński (ona/jej)
Sztywny Patyk – Biogram na Twitterze/X @sztywnypatyyk, 2024
- „niebinarna bambaryła (każdy zaimek, byku, nie ograniczaj się), dziennikarcze (CD-Action), tłumacz, montażystum, debil, youtuberka and an avalanche of flowers”
Eric Kripke – Pokolenie V (przekład: Maciej Dworzyński, nadzór merytoryczny: Zofia Jaworowska [wersja z napisami]) , 2023 ; Jordan Li są pierwszoplanową postacią serialu „Pokolenie V” (Gen V); są osobą bigenderową. W tej roli pojawia się dwoje aktorów: London Thor i Derek Luh. UWAGA! W cytatach zawarte są transfobiczne treści związane z traktowaniem Jordan przez inne postaci.
Eric Kripke – Pokolenie V (przekład: Tomasz Kutner, nadzór merytoryczny: Zofia Jaworowska [wersja z lektorem]) , 2023 ; Jordan Li są pierwszoplanową postacią serialu „Pokolenie V” (Gen V); są osobą bigenderową. W tej roli pojawia się dwoje aktorów: London Thor i Derek Luh. UWAGA! W cytatach zawarte są transfobiczne treści związane z traktowaniem Jordan przez inne postaci.
Agata Szczerbak, Aleksandra Żelazińska – Niebinarni: kim są, jak żyją. Tekst, którego nie zrozumie Jarosław Kaczyński (Polityka) , 2022
- „U Sybila (rocznik 1990) wyglądało to tak: płeć przypisana przy urodzeniu – żeńska. WIele lat czuł, że nie jest dziewczyną, ale powinien spróbować nią być, żeby dopasować się do świata i jego zasad. Przebierał się za kobietę, gdy wychodził z domu […] – Dużo zmieniło się, kiedy poznałem osobę niebinarną, a potem zaczęliśmy być razem.”
- „Lu Olszewski (rocznik 1979) […] dorastała w latach 80. i 90. Termin „niebinarność” jeszcze nawet wtedy nie istniał. Zawsze czuła, że coś jest z nią nie tak. Stale towarzyszyło jej przekonanie, że nie pasuje. – Pierwsza myśl, że nie jestem facetem, naszła mnie, gdy miałam 17 lat. Jednej nocy, leżąc w łóżku w internacie, nie mogąc zasnąć, borykając się z myślami, sama siebie pytałam o to, czy może jednak jestem dziewczyną. I odpowiadałam sobie, że nie jestem. Wracałam więc do myśli, że jestem w takim razie facetem. Będę żyła po faceciemu.”
- „Lu Gaszyński (rocznik 1999) mógłby z kolei opowiedzieć wiele anegdot o tym, jak policja traktuje transpłciowe dzieciaki. Jest aktywistą, kiedyś działał w kolektywie Stop Bzdurom […]. W wieku 17 lat podjął pierwszą próbę samobójczą. Potem jeszcze kilka razy trafiał do szpitala, bo wiedział już, że jak są myśli i plany, to trzeba dzwonić po pogotowie.”
Aleksandra Hangel – Niebinarni. Walka o przestrzeń (WP Kobieta) , 2021
- „- Czuję tę "niezgodność" od wielu, wielu lat, a zaimki są dla mnie częścią ekspresji mojej tożsamości. Wiele lat myślałom, że jestem jakimś błędem natury. Teraz wiem, że po prostu jestem nieco inne. I nie ma w tym nic złego ani nienaturalnego – mówi 21-letnie Ragu.”
- „Dlatego, jeśli wykażemy się chęciami, aby osoba, z którą rozmawiamy, czuła się dobrze, zostaniemy zrozumian_.
Nie zapomniałam powyżej literki. Piszemy "zostaniemy zrozumiane" – każdy wie, że "my" oznacza tu "kobiety". Piszemy "zostaniemy zrozumiani" – wiadomo, pisze to facet. No a jak ma napisać osoba niebinarna? Albo jak napisać, jeśli chcemy objąć naszą wypowiedzią grupę ludzi różnej płci i różnej tożsamości płciowej? Jednym ze sposobów, torujących sobie drogę w języku polskim, jest zastępowanie litery wskazującej na płeć – gwiazdką lub jak powyżej – dolnym myślnikiem.” - „Lu jest 41-letnią osobą niebinarną. Prosi, by zwracać się do niej zaimkami żeńskimi. Czyli "ty: jadłaś, piłaś, spałaś, kochałaś".
Przez 37 lat mówiła "piłem, jadłem, spałem, kochałem".
-Żyłam jako facet. Nawet dla mnie było trudne, żeby dopuścić do siebie to, że nim nie jestem. W wieku 18 lat myślałam, że jestem po prostu trans-dziewczyną, ale potem poczułam, że jednak nie. Najtrudniejsze było właśnie wyjście poza ten binarny podział, bo na nim jest całe nasze życie społeczne postawione – szpitale, więzienia, szkoły. Nie chodzi o to, by te osoby niebinarne gdzieś wcisnąć, w którąś z tych kategorii. Musimy się zastanowić nad całą konstrukcją społeczną.” - „Dlatego, kiedy spędzają czas tylko we dwie, dopiero po jakimś czasie Fiona zaczyna się czuć na tyle swobodnie, by przestać się pilnować i wybiera te zaimki, które przychodzą jej naturalnie. - Sama zazwyczaj staram się po prostu kopiować formy, których używa ona. Jeśli pisze czy mówi do mnie "zjadłem obiad", pytam "a co miałeś dobrego?". Pomyłki się oczywiście zdarzają, ale nie robimy z nich niczego wielkiego. Poprawiam się i tyle – tłumaczy 25-latka.”
Dominika Konopielko – Wera Makowskx – niebinarne reżysero, twórco „sweet & romantic” w TR Warszawa (Poptown.eu) , 2023
- „Jak zrozumieć niebinarną perspektywę? Czy teatr może to ułatwić? Czy osoby cispłciowe są w stanie opowiedzieć o tych tożsamościach? Tu pojawia się Wera Makowskx – niebinarne reżysero, twórco „sweet & romantic” w TR Warszawa, nowe nazwisko polskiego teatru, na które warto zwrócić uwagę.”
- „— Na pierwszym roku studiów zostałam zapytana, czemu postać, która miała być moim sobowtórem w tworzonej przeze mnie scencę, jest płci męskiej. Wtedy nie potrafiłam odpowiedzieć na to pytanie, po prostu tak mi pasowało, to było organiczne. — tłumaczy Makowskx. Od tej pory wątek tożsamości powracał w jej pracach na egzaminy i tekstach, często silnie związany z relacją z matką.”
- „To opowieść o Ari, który nie wpisuje się w społeczne ramy, zaczyna więc przyjmować nielegalnie testosteron. ”
- „Inspiracją dla projektu są książki osób autorskich, które analizując własne ciało i doświadczenie queerowości układają własne teorie na temat otaczającego świata – „Testo ćpun” Preciado, „Argonauci” Maggie Nelson, „Przedziwna sztuka porażki” Jacka Halberstrama. ”
- „Osoby twórcze „sweet & romantic” przedstawią więc widowni trójkąt tematyczny. ”
Marta Glanc – Czasami ktoś obcy pyta, czy jestem baba czy chłop. Rozmowa z Sarą Tylką. (Onet.pl) , 2021
- „Musiałam sama odkryć swoją tożsamość i o co w niej tak naprawdę chodzi. Im jestem starsza i bardziej wyedukowana, tym łatwiej mi pewne rzeczy przyjąć i nie zakładać od razu, że ktoś swoim zachowaniem czy pytaniem chce mnie zranić. Kiedyś było inaczej. Jako mała dziewczynka, słysząc, że ktoś mówi o mnie babochłop, cierpiałam. To określenie bardzo we mnie uderzało i nie potrafiłam się w tym odnaleźć. ”
- „Przyznam, że dopiero miesiąc temu włączyłam sobie wywiad z Margot w Radiu Zet, który przeprowadziła dziennikarka Beata Lubecka. Po kilku minutach go wyłączyłam. To było straszne, bardzo współczuję Margot. Całym sercem czułam, że jest ona wpychana przez tę dziennikarkę w coś bardzo dla niej niewygodnego. To po prostu nie było okej. Czułam wręcz psychiczny ból i mogę sobie tylko wyobrażać, co przeżywała Margot.”
Matylda Jonas-Kowalik – Mx.Enigma: W Nowym Jorku spotykam się z dyskryminacją zarówno od osób z zewnątrz, jak i wewnątrz społeczności LGBTQ, 2016
- „Identyfikuję się jako osoba transfemme. Od 21 roku życia używam zaimków they/their. Niedawno zaczęłam brać estrogen i jestem w trakcie tranzycji. Męczy mnie życie w patriarchalno-binarnym świecie, który wymaga ode mnie, żebym ze względu na moją płeć ubierała się, wyrażała i prezentowała w określony sposób. Zawsze skłaniam się w stronę kobiecości – ekspresji i przedmiotów, i zawsze byłam z tego powodu zawstydzana i zmuszana do dostosowania się sztywnych zasad męskości, które nigdy nie były dla mnie naturalne i autentyczne”
- „Mx.Enigma używa w języku angielskim zaimków they/their, ale na rzecz polskiego tłumaczenia zgodziła się na używanie żeńskich form”
Piotr Wesołowicz, Dawid Krawczyk – Dwa miesiące aresztu dla aktywistki LGBT. Spontaniczna demonstracja w jej obronie (w: „Gazeta Wyborcza”) , 2020
- „Sąd w Warszawie zdecydował o dwumiesięcznym areszcie dla Margot, aktywistki walczącego z homofobią kolektywu Stop Bzdurom. Informacja o tym doprowadziła do protestów, które sprzed siedziby Kampanii Przeciw Homofobii przeniosły się na Krakowskie Przedmieście i pod komendę na Wilczą. Policja zatrzymała kilkunastu ich uczestników.”
- „Margot pożegnała się z grupą, która odprowadziła ją na Nowy Świat i zaczęła iść w stronę kościoła z pomnikiem Chrystusa. Wtedy podeszli do niej policjanci w mundurach i nieumundurowani, złapali za ręce i wsadzili do nieoznakowanego grafitowego samochodu. Doszło do szarpaniny między protestującymi i policją.”
Julia Właszczuk – Margot ze Stop Bzdurom: Nie mam czasu się bać (w: „Vogue”) , 2020
- „Ostatnie dwa dni spędziłam w domu w gronie przyjaciółek. Czas minął nam na rozmowach, jedzeniu i kochaniu się. Po wyjściu musiałam na chwilę odciąć. Teraz powoli wracam do rzeczywistości i normalnego rytmu pracy, więc dziś mam się różnie – czasami czuję radość, a chwilę potem przygnębienie i stres. Dopiero dziś w nocy czytałam o wszystkim, co wydarzyło się przez ostatnie tygodnie i byłam pod ogromnym wrażeniem.”
- „Przez pierwsze kilka dni część współosadzonych krzyczało w moją stronę obelgi i groźby, ale szybko im się to znudziło. Później kilka razy zaczepiano mnie tekstami w stylu: „Co tam Margareta?” czy „Jak masz na imię, dziewczynko?”. Prawie wszyscy współwięźniowie zwracali się do mnie żeńskimi zaimkami, czego nie mogłam wyegzekwować ze strony służby więziennej.”
Jacek Żakowski, Marta Figlerowicz – Widzieć nie znaczy wiedzieć („Polityka” nr 34 (3326)) , 2021
- „[Marta Figlerowicz]: Patrzyłam w lustro i się zastanawiałam, jak bym wyglądała, gdybym była chłopakiem. Bo czułam, że ludzie mnie oceniają jako nieudaną dziewczynkę. Czy jako chłopak mogłabym tak nosić spodenki albo tak dziewczęco biegać? Jednak moja babcia, która o niebinarności nigdy nie myślała, słuchała Radia Maryja i była religijną tradycjonalistką, nigdy się ze mną nie bawiła w dom. Robiłyśmy rzeczy nieoznaczone płciowo. Czytałyśmy książki, bawiłyśmy się w matematykę, chodziłyśmy na spacery. W domu miałam przyzwolenie, żeby o swojej płci nie myśleć. Okres dojrzewania był szokiem, bo społeczeństwo chciało, żebym się zadeklarowała płciowo. A ja wolałam dalej czytać książki.”
Czy menstruować mogą tylko kobiety? „Język nie tylko odzwierciedla zmiany społeczne, ale też na nie wpływa” (Ofeminin.pl) , 2020
- „W Polsce o problemie dyskryminacji językowej zrobiło się głośno po aresztowaniu Margot, aktywistki LGBT i współzałożycielki kolektywu Stop Bzdurom, która nie chciała, by zwracano się do niej męskimi zaimkami, czego nie mogła wyegzekwować ze strony służby więziennej.”
Eśka Możejko – Nożyczki (Mlem! 10) , 2022 ; ucinanie końcówek by uniknąć nacechowania płciowego
- „Dominik codzienni obcinał słow. Jedneg dni bywał t bardzie męcząc, inneg mnie, al niestrudzeni chwytał z nożyczk, b skraca wyraz, odrzucają niechcian głosk. Ni był t łatw zadani, wymagał skupieni ora wielkieg upor. Ni brakował m jedna determinacj.”
- „Dlatego stwierdziła, że się poddaje. Dominika raz na zawsze schowała nożyczki do szuflady i nie wyciągnęła ich nigdy więcej. W końcu mogła odpocząć.”
Ann Leckie – Zabójczy miecz (tłum. Danuta Górska) , 2016 ; postać niebinarna używająca form żeńskich
- „– Przyszła przeprosić moją pracownicę. – Zastępczynię Daos Ceit, tam, w zewnętrznym biurze. – Ich matki są kuzynkami. – Formalnie słowo użyte przez Skaaiat oznaczało pokrewieństwo pomiędzy dwojgiem ludzi z różnych domów, którzy mieli wspólną rodzicielkę albo babkę, jednak w sensie potocznym dotyczyło dalszego krewnego, przyjaciela albo kogoś, z kim się dorastało. – Wczoraj miały się spotkać na herbacie, ale Tisarwat się nie pojawiła i nie odpowiadała na wiadomości. A wiesz, jak wojskowi się lubią z zarządem doków. – Czyli pozornie uprzejmość, a prywatnie pogarda. – Moja pracownica się obraziła.”
Ann Leckie – Zabójcza sprawiedliwość (tłum. Danuta Górska) , 2015 ; postać niebinarna używająca form żeńskich
- „Odwróciłam się, żeby jej się przyjrzeć. Była wyższa od większości Nilterek, ale tłusta i blada jak one wszystkie. Ważyła więcej ode mnie, ale ja byłam wyższa i znacznie silniejsza, niż mogło się wydawać. Nie zdawała sobie sprawy, na kogo się porywa. Była prawdopodobnie płci męskiej, sądząc po skomplikowanych kanciastych wzorach pikowania na jej koszuli. Nie miałam całkowitej pewności. To byłoby bez znaczenia, gdybym przebywała w przestrzeni Radch. Radchaai nie zwracają większej uwagi na płeć, a ich język – mój pierwszy język – w ogóle nie uwzględnia rozróżnień płci. Język, którym teraz mówiliśmy, uwzględniał i mogłam sobie narobić kłopotów, gdybym użyła niewłaściwych form. Nie pomagało, że wskazówki pozwalające odgadnąć płeć zmieniały się w każdym kolejnym miejscu, niekiedy radykalnie, i rzadko miały dla mnie sens.”
Lu Olszewski – [Niezatytułowany esej] (Zin "Poczytałosie") , 2022
- „Kiedy odkrywałam swoją tożsamość/seksualność termin niebinarność jeszcze nawet nie istniał. Pamiętam jedną noc, podczas której, leżąc w łóżku, zastanawiałam się, czy nie jestem trans-dziewczyną. Coś w środku mówiło mi, że nie.”
- „Zrozumiałam, że moja dysforia najbardziej uaktywnia się w sytuacjach społecznych. Kiedy wymagano ode mnie performowania „męskich” zachowań, czułam się po prostu źle. Od momentu uświadomienia sobie, że jestem niebinarna i rozpoczęcia pracy nad sobą zdarza się to coraz rzadziej.”
Ginny Nawrocka – Cierpki zapach kosmosu (w: „Tęczowe i fantastyczne”) , 2020 ; oprócz tego także postaci niebinarne używające męskich i żeńskich form
- „Ja, Gosia, Ewa i Jacek. Gosia była najmłodsza... Jest najmłodsza. Jacek jest z tego samego roku, co ja, ale onu urodziłu się na początku, a ja pod koniec. A Ewa jest pięć lat starszy ode mnie.”
Renata Kim – Pomiędzy. Historie osób niebinarnych, 2024
- „– Mój umysł czasem nie nadąża, by wymyślić w rozmowie formę neutralną, której wcześniej nie używałom. A czasem świadomie stosuję strategię przetrwania. Bo na przykład bardzo się boję, czuję niepewnie przy kimś, jestem na obcym terenie, w nowej pracy. I wtedy używam form żeńskich albo staram się mówić bezpłciowo. Jak kogoś poznaję, proszę, by używał zaimków neutralnych. Tak mówią do mnie znajomi, koledzy na uczelni i w pracy. Niektórzy najpierw krzywili się na formę „ono”, ale w końcu załapali. Czasem ludziom coś nie gra, komentują, buntują się. Mówią, że „ono” to dla nich zbyt wiele, nie są w stanie tego przeskoczyć. Nie będą tak do mnie mówić i proszą o uszanowanie ich decyzji – mówi San.”
- „– Zaczęłom od Ostrej Zieleni, stowarzyszenia współpracującego z partią Zieloni. Wiedziałom, że ważne miejsce zajmuje u nich ekologia, klimat i prawa zwierząt, więc będę współpracowało z ludźmi o podobnych poglądach. Z czasem poczułom odwagę, żeby się w tych sprawach wypowiadać, pojawiać się na wydarzeniach politycznych – mówi San Kocoń.”
- „– Znalazłom „rzecznicze” w bazie neutratywów na stronie zaimki.pl. Jeśli chodzi o „aktywiszcze”, to nawet się nad tym nie zastanawiałom. To był już ten czas mojej pracy z językiem neutralnym, że podskórnie wiedziałom, że taka forma jest właściwa – tłumaczy San.”
- „Pamiętam, jak przyszło do mnie zawiadomienie z Urzędu Stanu Cywilnego, że udało się, imię zostało zmienione. Ucieszyłom się. Weszłom do pokoju rodziców, żeby im o tym powiedzieć i oni się cieszyli ze mną.”
- „Kiedy już byłam starsza, w okresie liceum i na początku studiów, próbowałam odkrywać swoją kobiecość. Byłam wtedy w związku z mężczyzną, strasznie mi na nim zależało i chciałam, żeby on też mnie kochał. Chciałam być dla niego atrakcyjną kobietą, więc bardzo się starałam. On niby wprost niczego nie wymagał, ale jak czasem wyglądałam mniej kobieco, to zdarzały się przykre komentarze i docinki. Ten związek od początku nie był zbyt udany, więc myślałam, że jeśli się bardziej postaram, to może będzie lepiej.”
- „Kiedy słyszałum, że „LGBT to nie są ludzie, tylko ideologia”, pomyślałum, że ci, którzy tak mówią, nie traktują nas poważnie. Bo to brzmi, jakby dosłownie nie wierzyli w to, co przechodzimy. Mam na myśli strach.”
- „O swojej niebinarności dowiedziałum się w maju 2022 roku, ale dopiero na początku kolejnego roku zaczęłum wychodzić z tym do ludzi. No i w zasadzie do każdego bliższego znajomego musiałum zagadać, wytłumaczyć wszystko, poprosić, żeby się do mnie zwracali nowymi zaimkami.”
O co chodzi w tej stronie?
Polska gramatyka jest skomplikowana i silnie zgenderyzowana. Nie oznacza to jednak, że niemożliwe jest używanie innych form niż „on” i „ona”.
Udostępniamy tutaj linki do przykładów użycia (w prostych zdaniach oraz w tekstach kultury: literaturze, prasie, filmach, serialach, muzyce) zaimków i innych form płciowych – nie tylko normatywnych „on” i „ona”, lecz także form niebinarnych, takich jak rodzaj neutralny czy postpłciowy.
Dlaczego należy je respektować? Bo zwracanie się do kogoś tak, jak sobie życzy, jest podstawą relacji społecznych. Nie powiesz do Ani „Franku”, nie powiesz „na ty” do osoby, z którą jesteś „na pan”, itp. A są osoby, które nie chcą, by im mówić „on” ani „ona”. Czy to uszanujesz, świadczy wyłącznie o Tobie.
Warto wrzucić link do swoich zaimków na swoje profile na portalach społecznościowych – nawet jeśli jesteś cis (= nie trans) i używasz „on” lub „ona”. – ponieważ dzięki temu pokazujesz wsparcie dla społeczności trans i normalizujesz podawanie zaimków przez osoby, których zaimki nie są oczywiste (więcej powodów tutaj).
Formy neutralne płciowo – jak np. „moi drodzy/drogie”, „drogie osoby”, „wszys* chętn*”, „jesteś wspaniałx”, itp. – są też przydatne, gdy zwracasz się do grupy ludzi lub do osoby, której płci nie znasz.
Już teraz w codziennej polszczyźnie używamy wielu form neutralnych płciowo: „moje kochanie zrobiło mi niespodziankę”, „proszę przyjść do szkoły z rodzicem”, „w urzędzie powiedziano mi, że...”, „dzwonili z gazowni”, „będę robić”, itp. Tutaj idziemy po prostu o krok dalej.