Nauka

• Opinia Rady Języka Polskiego o formach „byłom”, „byłoś”, itp.

  „Nigdzie nie występuje zastrzeżenie, że nie tworzy się form 1. i 2. osoby rodzaju nijakiego w czasie przeszłym. Tak więc z punktu widzenia gramatycznego formy byłom, byłoś, robiłom, robiłoś, widziałom, widziałoś itd. są poprawne, zgodne z systemem językowym.”

• Stanowisko Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego ws. sytuacji społecznej, zdrowotnej i prawnej osób transpłciowych

  „Na jakość życia osób transpłciowych silnie wpływa sposób, w jaki odnoszą się do nich inni. Ich doświadczenia w relacjach społecznych wyraźnie pokazują, jak ważne jest poszanowanie potrzeby każdego człowieka, by zwracano się do niego zgodnie z przeżywaną tożsamością, w tym tożsamością płciową. Dotyczy to między innymi przyjętej przez daną osobę formy imienia, form rodzajowych wypowiadanych wobec niej zdań, a także zwracania się do niej zwrotami typowymi wobec płci, w której psychologicznie funkcjonuje. […] Tożsamość płciowa – pojęcie to rozumiemy jako poczucie przynależności osoby do określonej płci, przeżywanie i identyfikowanie siebie jako kobiety, mężczyzny albo osoby innej płci.”

• Wpływ Androcentrycznych i Inkluzywnych Płciowo Konstrukcji Językowych Na Skojarzenia z Płcią – Katarzyna Bojarska; Instytut Psychologi, Uniwersytet Gdański

  „Analizowano płeć 491 postaci narysowanych pod wpływem instrukcji androcentrycznej i inkluzywnej. Męskie formy leksykalne były odbierane jako sugerujące płeć męską, podczas gdy język inkluzywny sprzyjał wyrównywaniu rozkładu skojarzeń z płcią. Płeć postaci zależała też od płci autorów rysunków. Dodatkowe źródło skojarzeń z płcią stanowiła kategoria społeczna, do której należała postać. Proporcja postaci kobiecych była zaniżona w stosunku do rozkładu oczekiwanego zarówno w warunkach instrukcji androcentrycznej (bardziej), jak i inkluzywnej (mniej). Wyniki zostały poddane interpretacji z perspektywy poznawczej.”

• en Misgendered in Translation?: Genderqueerness in Polish Translations of English-language Television Series – Szymon Misiek; Uniwersytet Warszawski; ANGLICA. An International Journal of English Studies

  „In recent years, the English-speaking world observed growing awareness of the gender non-binary/genderqueer community. Among other things, this involved the issue of inclusive language, e.g. the singular they pronoun has been declared the word of the year by the American Dialect Society in 2015, and by Merriam-Webster in 2019. There is also growing media representation of characters using singular they in popular culture. This, however, poses a challenge to translators, as some languages – like Polish – are much more heavily gendered and lack an obvious equivalent of singular they. This article analyses Polish translations of three English-language television series featuring non-binary characters and discusses good practices one can employ when dealing with similar trans- lation challenges.”

• de Neutrativa im Polnischen. Theorie – Norm – Usus – Michał Dudas; Johannes Gutenberg Universität Mainz (Hausarbeit zur Erlangung des Akademischen Grades Master of Arts)

  „Äußerst positiv zu bewerten sind folgende Punkte. (a) Die Seite bietet eine optimale Auswahl an Informationen und guten Übersichten, wodurch sie auch für Laien sprachlich zugänglich ist. (b) Die Autorys (sowie andere, die zum Projekt beitragen) weisen m. E. ein erhöhtes Sprachbewusstsein auf (z. B. im Bereich der komplexen Morphonologie). (c) Die Sprachexperimente basieren u. a auf den Leistungen der Übersetzer*innen und die Modifikationen versuchen gleichzeitig, die poln. Flexion von der M–F-Binarität loszulösen, ohne das System zu sprengen. (d) Formularfelder laden die User*innen zur Kooperation ein. (e) Schließlich verwenden die Autorys auf der Seite konsequent die nichtbinären Formen.”

• en Polish: A Comprehensive Grammar – Iwona Sadowska; Georgetown University (to be published in 2022)
• Nie-binarny język polski – seminarium naukowe (Queer UW)
• Tip-top. Krok w stronę feminatywów. – Sybil (Gdy Nauka jest Kobietą UAM)
• Opinia prof. Bralczyka nt. form neutralnych

  „Jeśli więc osoba niebinarna nie chce wyrażać się ani w rodzaju męskim, ani w rodzaju żeńskim, językoznawca proponuje jej, przynajmniej w liczbie pojedynczej, użycie rodzaju nijakiego. - Czy wprowadzać jakoś dodatkowy rodzaj gramatyczny? Uważam, że nie. Że to nie jest w języku potrzebne. Jeżeli razi kogoś określenie męskie czy żeńskie w liczbie pojedynczej, to może stosować neutrum - "ono". Co prawda my akurat traktujemy "to" jako często nieosobowe, ale przecież mamy rodzaj nijaki w odniesieniu do chłopięcia, czy dziewczęcia. Mówimy "to" dziecko, "to" dziewczę" i to jest rodzaj nijaki. Dlatego rodzaj nijaki może być teoretycznie zastosowany w odniesieniu do osób, które są niebinarne.”

• Zastosowanie Deskryptorów Biblioteki Narodowej w katalogowaniu publikacji z zakresu językoznawstwa – Jan Kowalski; link do zaimki.pl w materiałach szkoleniowych Biblioteki Narodowej
• Hasło „dukaizm” – Obserwatorium Językowe Uniwersytetu Warszawskiego

  „środ. «forma gramatyczna służąca do opisu osób o nieokreślonej płci, inspirowana powieścią „Perfekcyjna niedoskonałość” Jacka Dukaja»”

• Czy w społeczeństwie dychotomicznym płciowo jest możliwość akceptacji niebinarności płciowej? Badania świadomości respondentów w kwestii projektowania pytań o płeć – Magdalena Maria Daniec; Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie (praca magisterska; stworzona przy udziale naszego kolektywu i opublikowana za zgodą autorki)

  „Przeprowadzone przeze mnie badania pokazały potencjalne początki przemian społecznych. Badani, którzy bez pomocy, na przykład w formie przykładowej kategoryzacji, w większości byli w stanie podzielić płeć w sposób niebinarny pokazują odchodzenie od dychotomicznego pojmowania płci. Jest to strategia przekraczania binarności, pozwalająca na wprowadzenie trzeciej kategorii płciowej lub w niektórych przypadkach rozdrobnienie kategorii płciowych.”

• Niebinarność płciowa w języku polskim. Badanie pilotażowe – Szymon Misiek; Uniwersytet Warszawski; Ethnolinguistics. Problems of Language and Culture

  „Niniejszy artykuł ma na celu zarysowanie zjawiska niebinarności płciowej i doświadczeń językowych osób niebinarnych posługujących się językiem polskim. W części pierwszej mowa o pojęciu niebinarności płciowej, w drugiej – omawiane są jego językowe aspekty, w trzeciej – prezentowane wyniki przeprowadzonego prez autora badania ankietowego wśród polskojęzycznych osób niebinarnych; w części czwartej następuje podsumowanie rozważań i wskazanie możliwych kierunków dalszych badań.”

• Nijakość w języku i neutralność w literaturze jako sygnał odmienności kulturowej? – Eliza Pieciul-Karmińska; Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

  „Tłumaczka musiała więc arbitralnie wyznaczać płeć (np. baśniowych zwierząt, takich jak: mysz, pies, kot czy ropucha), i często zdarzało się jej nadawać płeć żeńską zwierzętom, które były podległe, a męską – dominującym bohaterom, co związane było z jej założeniami wstępnymi dotyczącymi ról kulturowych. […] Niniejsza analiza przykładów literackich jest także osobistym rozliczeniem z własnym brakiem odwagi do eksperymentów formalnych. Skontrastowanie doniosłości niemieckiego neutrum i ułomności koniugacyjnej rodzaju nijakiego w polszczyźnie miało nie tylko uzmysłowić „niesymetryczność” przekładanych światów, lecz również dodać tłumaczom odwagi do twórczych działań na języku. Użycie końcówek fleksyjnych rodzaju nijakiego także w 1 i 2 osobie w tekstach literackich, zwłaszcza tych kierowanych do dzieci, pozwoli nie tylko zachować oryginalną funkcję stosowanych środków gramatycznych, lecz również otworzyć stereotypową, dychotomiczną perspektywę na wymiar szerszy – uniwersalny i „ogólnoludzki”.”

• Kategorie gramatyczne a językowy obraz świata – Anna Pajdzińska; UMCS

  „Uczona nie wyklucza jednak roli stosunków społecznych w kształtowaniu się kategorii męskoosobowości, uznając, że kategoria ta „może być traktowana jako świadectwo uprzywilejowanej pozycji mężczyzn w dawnej Polsce; zrównuje ona gramatycznie kobiety ze światem nie-osób: por. szafy, drzewa, psy, kobiety stały, ale mężczyźni stali” […] Różnice między językami zasadzają się przecież nie na tym, co można, a czego nie można w nich wyrazić, lecz na tym, co użytkownik musi, czego zaś nie musi przekazać. Dlatego też jest tak ważne, by w badaniach językowego obrazu świata w większym stopniu uwzględniać pojęcia zgramatykalizowane. Ukierunkowują one uwagę wspólnoty językowej na określone aspekty rzeczywistości, a za sprawą swego obligatoryjnego charakteru wpływają również na wierzenia i sztukę.”

• Moja biologia to nie Twoja mitologia. (Nie)wiedza a miejsce (dla) innych – Katedra Performatyki, Uniwersytet Jagielloński (o języku niebinarnym od około 1:00:00)
• Niestandardowe formy rodzajowe w wybranych polskich tekstach literackich – Szymon Misiek; artykuł w monografii “New Vistas in Language Studies: Young Scholars' Perspectives”

  „Język jest niezwykle istotną kwestią dla całej społeczności osób transpłciowych – to właśnie w tej sferze tożsamość płciowa może zostać wyrażona i uznana (bądź nie) przez innych. W szczególnej sytuacji znajdują się osoby niebinarne, które jako osoby niebędące (w pełni i wyłącznie) kobietami ani mężczyznami, mogą nie chcieć stosować tradycyjnych męskich lub żeńskich form rodzajowych (co może stanowić wyzwanie w przypadku języków tak silnie upłciowionych jak polski). Jak pokazują ostatnie badania, polskojęzyczne osoby niebinarne wykazują się dużą innowacyjnością, sięgając po niestandardowe, w tym neologiczne, formy. W niniejszym artykule omawiam przykłady takich form zaczerpnięte z polskich tekstów literackich. Przyglądam się nie tylko ich morfologii, ale też kontekstowi użycia (tj. jakie postacie się nimi posługują i czy w tekście pojawia się dyskusja metajęzykowa).”

• prof. Bańko o splittingu i unikaniu form nacechowanych płciowo – Poradnia Językowa PWN

  „Zasady językowe dotyczące tzw. splittingu (bo tak się fachowo nazywa ów zabieg) nie zostały u nas ustalone. W praktyce stosuje się różne zapisy, m.in. takie jak w pytaniu. Ponieważ jednak w polszczyźnie splitting, zwłaszcza stosowany konsekwentnie, przyczynia się do znacznego wydłużenia i komplikacji tekstu, najlepiej szukać sformułowań neutralnych, „obupłciowych”. W danej sytuacji można było posłużyć się zdaniem: „Uzupełnij tylko te pola, które ciebie dotyczą”.”

• Wypowiedź prof. Bańko przychylna splittingowi i konstrukcjom neutralnym płciowo – w Polityce

  „Świat pędzi do przodu – mówi prof. Mirosław Bańko, językoznawca, leksykograf. – A ja się powoli staję dziadersemi i jako dziaders mogę powiedzieć, że o ile splitting i konstrukcje neutralne płciowo (np. ze słowem „osoba”) mnie nie rażą, nawet staram się je wspierać na różne sposoby (choćby jako współautor Rekomendacji dotyczących języka niedyskryminującego), to np. eksperymenty Jacka Dukaja i propozycje przedstawione na stronie zaimki.pl traktuję jako odpowiednik Witkacowskiej czystej formy, czyli coś bez odniesienia do realnego życia. Komentuje Sybil: – Językoznawcy to takie osoby, które obserwują język i rejestrują go w stanie przeszłym. Mogą mówić, że się nie da, ale społeczność osób niebinarnych używa tego języka na co dzień.”

• Oddziaływanie języka na poczucie tożsamości płciowej osób niebinarnych – Matylda Majewska; Uniwersytet Gdański, Wydział Nauk Społecznych (praca licencjacka; opublikowana za zgodą autorki)

  „„Dajcie nam przestrzeń do wyrażania siebie… po prostu jako osoby.” – Takie słowa padły w trakcie jednego z wywiadów przeprowadzanych podczas badania na rzecz tej pracy. Zacytowany wyżej fragment przedstawia dokładnie jej cel – uświadomienie o potrzebie budowania bezpiecznej przestrzeni do istnienia dla osób niebinarnych. Drugi fragment cytatu ujawnia kolejną ważną prośbę o niepatrzenie na inne osoby przez pryzmat płci i niedzielenie społeczeństwa na męską i żeńską część.”

• U progu językowej rewolucji – dr hab. Małgorzata Gębka-Wolak, prof. UMK i dr Aleksandra Walkiewicz, wywiad dla portalu Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

  „– Wydaje się niemal pewne, że w języku nastąpią trwałe zmiany uwzględniające potrzeby osób niebinarnych – prognozują dr hab. Małgorzata Gębka-Wolak, prof. UMK i dr Aleksandra Walkiewicz, językoznawczynie z Wydziału Humanistycznego UMK, autorki serii artykułów poświęconych zagadnieniu językowych wykładników niebinarności płci w polszczyźnie.”

• Językowe wykładniki niebinarności płci w polszczyźnie. – dr hab. Małgorzata Gębka-Wolak, prof. UMK i dr Aleksandra Walkiewicz; Prace Językoznawcze XXIV/1 2022; Uniwersystet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
• Polski język niebinarny — studium lingwistyczno-społeczne – Klaudia Wojtasik, II Liceum Ogólnokształcące im. Marii Konopnickiej w Inowrocławiu