Osobatywy nie takie straszne

2022-03-29 | @tymk

Konstrukcje takie jak „osoba partnerska” czy „osoba towarzysząca” są łatwym i normatywnym sposobem na neutralne płciowo opisanie człowieka lub grupy. Analogicznie do feminatywów nazwałośmy je osobatywami. Dziś chciałobyśmy przybliżyć parę mniej oczywistych zagadanień związanych z tymi formami.

Do tworzenia osobatywów można użyć wielu innych rzeczowników jak np. człowiek, postać, sława, gwiazda, twarz (np. firmy) itd.

Demi Lovato to sławna piosenkarka popowa sława lub gwiazda popu.

Maria M. jest okropny okropnym człowiekiem.

Jednak „osoba” to najbardziej uniwersalny rzeczownik do tego celu, więc przez resztę tekstu to jego będziemy używać.

Osobatywy mogą się wydawać długie i skomplikowane, ale bardzo łatwo jest je skracać, np.:

Zbychu jest osobą studencką lub studiującą na … → Zbychu studiuje na …

Pięcioro^[1] osób pracujących dla Ikei zaginęło → Pięcioro pracujących dla Ikei zaginęło

No ale co jeżeli mamy do czynienia z bardziej złożonymi epitetami, jak zamienić je na osobatywy? Weźmy na przykład „starsze chorąże sztabowe” (słowo „chorąże” pełni tutaj rolę rzeczownika).

1. Wszystkie przymiotniki przed rzeczownikiem zostają bez zmian. → starsza osoba, st. os.
2. Rzeczownik zostaje zamieniony w przymiotnik (w tym przypadku już mamy przymiotnik). → starsza osoba chorąża, st. os. chor.
3. Przymiotniki za rzeczownikiem zostają zamienione przysłówki i „wciśnięte” pomiędzy „osobę”, a przymiotnik. → starsza osoba sztabowo chorąża, st. os. sztab. chor.

Maria jest starszą osobą sztabowo chorążą. Jestem taki dumny!

Kolejny przypadek – rzeczowniki wielokrotne np. Zbychu jest projektantum i stylistum, Zbychu jest projektantum-stylistum. Tak jak w przymiotnikach łączymy je w jeden przymiotnik używając najczęściej spójnika „o-” np. Zbychu jest biału i czarnu, Zbychu jest biało-czarnu. Więc przy tworzeniu osobatywu robimy tak samo.

Nikita jest osobą projektancko-stylistyczną (lub osobatyw imiesłowowy: osobą projektująco-stylizującą). Myślisz, że zrobi mi fajny zaczes?

A co z osobatywem od słów takich jak „monakijczyk/monakijka”? Osobatywy zazwyczaj to epitety z przymiotnikiem „za” rzeczownikiem, tak więc mamy do czynienia z trzema możliwościami zapisu „osoby z Monako”:

• monakijska osoba – osoba odnosząca się do państwa lub miasta Monako, występuje tu przymiotnik jakościowy [„przed” rzecz.], więc nie jest to osobatyw, oznacza jakąkolwiek osobę w jakikolwiek sposób związaną z Monako,
• osoba monakijska – osoba mieszkająca w mieście Monako, monakijka lub monakijczyk,
• Osoba Monakijska – osoba obywatelska państwa Monako, Monakijczyk lub Monakijka.

Należy pamiętać że w przypadku osobatywów od wyrazów pisanych z dużej również oba wyrazy piszemy z dużej litery – tak jak „Morze Bałtyckie”.

---

^[1] Zaleca się używanie liczebników zbiorowych mówiąc o grupach mieszanych lub nieznanych płciowo, a więc przy osobatywach:

• cztery kucharki,
• czterej kucharze lub czterech kucharzy,
• czworo osób kucharskich.