Rada Języka Neutralnego? Skąd taka nazwa?

2021-08-15 | @andrea

Nie jest tajemnicą ani zagadką, że nazwa naszego kolektywu nawiązuje do Rady Języka Polskiego przy Polskiej Akademii Nauk. Warto jednak wyjaśnić, co nami przy tym wyborze kierowało.

Bo to nie jest tak, że chcemy RJP wyśmiać; wręcz przeciwnie! Choć możemy się spierać na temat konieczności ustawowego narzucania ciała tego typu, to jednak Radę Języka Polskiego i jej osoby członkowskie bardzo szanujemy – i to nie tylko ze względu na jej niewątpliwie ogromną wiedzę ekspercką z zakresu języka, ale nawet i przez to, jak często swoim autorytetem potwierdza nasze wysiłki w kształtowaniu polszczyzny. RJP wydała (już w 2003 roku!) pozytywną opinię o formach „byłom”, „byłoś”; prof. Kłosińska poinformowała w GW, że RJP pozytywnie opiniuje wnioski do USC o zmianę imienia na neutralne płciowo; a prof. Bralczyk proponuje osobom niebinarnym używanie neutrum.

Nie idziemy na wojnę z RJP, nie chcemy się pod nią podszywać, ani nie aspirujemy do posiadania autorytetu choćby zbliżonego do tego, którym Rada się cieszy.

Wybrałośmy nazwę „Rada Języka Neutralnego”, by wyśmiać powszechną w Polsce wiarę w odgórne sterowanie językiem.

Duży autorytet RJP i jej osób członkowskich oraz fakt, że została powołana na mocy ustawy, sprawiają, że jest ona często traktowana jako organ narzucający zasady i kontrolujący polszczyznę. Pierwszy z brzegu przykład:

@KamilKaliszuk na Twitterze: „Słowa i wszelkie zmiany zatwierdza Rada Języka Polskiego.”

Tymczasem, jeśli tylko zajrzymy do Ustawy o języku polskim czy spytamy przewodniczącą RJP, dowiemy się, że Rada Języka Polskiego pełni funkcje opiniodawczo-doradcze – niczego nie nakazuje ani nie zakazuje.

Rozdział 3
Rada Języka Polskiego i jej kompetencje
Art. 12. 1. Instytucją opiniodawczo-doradczą w sprawach używania języka polskiego jest Rada Języka Polskiego, zwana dalej „Radą”, działająca jako komitet problemowy w rozumieniu art. 34 ustawy z dnia 25 kwietnia 1997 r. o Polskiej Akademii Nauk (Dz. U. poz. 469, z późn. zm.2)

Język nie jest kształtowany odgórnie. To, że twoja polonistka jak mantrę powtarzała ci „nie zaczyna się zdania od »a więc«”, czy „mówi się »tę książkę«, a nie »tą książkę«”, oznacza wyłącznie, że odejmie ci za to punkty na klasówce czy maturze, a nie, że nie masz prawa złożyć literek w taki, a nie inny sposób. Świadczy wyłącznie o silnie preskryptywistycznym podejściu do języka w polskim systemie oświaty, a nie o tym, że parę osób w Pałacu Staszica ma władzę nad twoim językiem, długopisem czy klawiaturą.

Język jest kształtowany przez… osoby używające języka. Czyli także ciebie i mnie! Nowe słowa, zwroty, formy gramatyczne i zmiany fonetyczne nieustannie pojawiają się w użyciu: jako neologizmy w literaturze, jako zapożyczenia z innych języków, jako elementy slangów i gwar… Roznoszą się, zyskują na popularności, są przez językoznawców dostrzegane, badane i opisywane. Ewolucja języka trwa tak długo, jak język żyje. Polszczyzna ewoluowała na długo przed powstaniem RJP czy jakiegokolwiek innego ciała eksperckiego; i będzie ewoluowała bez pytania RJP o zgodę.

Jaka jest więc w tym wszystkim rola naszego kolektywu? Obserwujemy pojawiające się w społeczności osób niebinarnych zmiany językowe i pomysły na formy, którymi mogłyby się posługiwać. Katalogujemy je, opisujemy, wyszukujemy przykłady użycia, budujemy słownik form potencjalnych, promujemy język niebinarny i neutralny płciowo w mediach oraz na naszych społecznościówkach, edukujemy społeczeństwo o niebinarności i żądamy szacunku do tożsamości i zaimków drugiego człowieka. Z jednej strony nie czujemy się eksperciami w kwestii języka neutralnego i niebinarnego, ale z drugiej – kto miałoby nimi być, jeśli nie my?

Robimy to wszystko oddolnie.

I to działa! Spójrzmy chociażby na wykres liczby wpisów w Korpusie Niebinarnej Polszczyzny według roku publikacji tekstu kultury. Nie są to wprawdzie pełne dane (nie damy rady znaleźć i spisać wszystkiego), ani zbyt duża próbka (obecnie 247 tekstów), ale dają pojęcie, jak bardzo urosła w społeczeństwie świadomość niebinarności oraz popularność języka niebinarnego. Pojedyncze wpisy pojawiają się już od 1795 roku, natomiast w ostatnich latach liczba tekstów drastycznie szybuje w górę, do niemal stu rocznie w 2021!

Osoby niebinarne mają potrzebę dostosować swój język do swojej tożsamości. A społeczeństwo zaskakująco szybko zdaje się tę potrzebę zaczynać dostrzegać i respektować. Rada Języka Neutralnego natomiast stara się wykorzystywać internet, by cały ten proces usprawnić.

Oddolnie.

I nasza nazwa ma zwracać uwagę właśnie na to: że oddolnie też się da, a nawet powinno; że język należy do nas wszystkich; że każde z nas może być „Radą Języka”.